De impact van COVID-19

Zorg na COVID-19

Het Radboudumc opende in 2020 de Corona Nazorgpoli op de locatie Dekkerswald, voor patiënten die langdurige klachten overhouden aan COVID-19. Longarts Bram van der Borst deed onder een deel van ndeze patiënten onderzoek naar het herstel van de longen. 

Corona Nazorgpoli

Een aanzienlijk aantal COVID-19-patiënten houdt langdurig klachten, zoals hoesten, vermoeidheid en het gevoel niet goed te kunnen doorademen. Op de Corona Nazorgpoli doen we gerichte diagnostiek en zijn verschillende zorgdisciplines betrokken. Samen brengen we de zorgbehoefte van deze patiënten in kaart. We adviseren patiënten over vervolgstappen en stemmen die af met de huisarts. Alle patiënten uit de regio Nijmegen die opgenomen zijn geweest in het Radboudumc in verband met corona krijgen een uitnodiging voor de Corona Nazorgpoli. Ook mensen die corona hebben doorgemaakt in de thuissituatie en na drie maanden nog aanhoudende klachten hebben, zijn welkom op de nazorgpoli.

Lees meer over de Corona Nazorgpoli van het Radboudumc

Onderzoek

In 2020 deed longarts Bram van den Borst onderzoek naar het herstel van de longen na COVID-19. Hiervoor werden 124 patiënten teruggezien na een acute COVID-19-infectie. Zij kwamen op de Corona Nazorgpoli. Uit zijn onderzoek bleek dat bij patiënten die kampten met ernstige COVID-19 het longweefsel in de meeste gevallen goed herstelt. Opvallende conclusie was dat de groep patiënten die door de huisarts werd doorverwezen slechter herstelt dan patiënten die opgenomen zijn geweest op de Intensive Care (IC) van het ziekenhuis. 

Lees meer over het onderzoek van Bram van der Borst

'Met voorsprong mijn meest bewogen jaar'

De COVID-19-pandemie trof afgelopen jaar de wereld, ons werk, en zéker het werk van onze collega’s op de IC. In december 2020 blikte afdelingshoofd/intensivist Hans van der Hoeven terug.

Met voorsprong, dit was het méést intensieve jaar uit mijn ruim 30-jarige loopbaan’, zegt Hans van der Hoeven. ‘We hebben nog nooit zoveel gewerkt. Persoonlijk soms 14, 15 uur per dag. In de eerste golf 12 weken achter elkaar. Ongelooflijk heftig. De eerste golf, toen corona een nog onbekende ziekte was, was heel spannend. Bij de tweede golf, die zoveel langer duurt, zijn we simpelweg bekaf; was het maar over. Om een vergelijking te maken: 2009 was het ergste griepjaar. Op de piek lagen er toen vijf mensen met griep op de IC; met corona hadden we dit voorjaar 45 (!) patiënten tegelijk op de IC.’

Terug naar het begin van de COVID-crisis. Hoe was dat?

‘We stonden klaar om het aan te kunnen. Maar er was ook angst dat we overspoeld zouden raken met coronapatiënten. We kenden de beelden uit Italië. Daarbij zagen we dagelijks nieuwe ziekteverschijnselen. 30 procent van de patiënten kreeg een longembolie; er ontstonden beroertes, hartproblemen, van alles. Inmiddels kennen we de symptomen goed, en weten we veel beter wat we moeten doen.’

Hoe bewaak je in alle hectiek de rust?

‘Ik denk dat dit van mijn nature in mij zit. Niet snel in paniek raken, altijd kijken naar de mogelijkheden die er zijn. Als we nog voor twee dagen mondkapjes of beschermingsjassen hadden, erop vertrouwen dat het goed komt en dat uitstralen. In het begin stuurde ik ook de regio aan. Elke dag belde ik met alle IC’s en nam de patiënten met mijn collegae door. Daardoor konden wij razendsnel veel leren over dit ziektebeeld en daarmee ons team helpen met deze kennis. Dat heeft ook rust gegeven.’

Wat doet het met je als je ziet dat collega’s er doorheen zitten?

‘Dat vind ik op mijn werk het allerergste dat er is. Als afdelingshoofd moet je ervoor zorgen dat je mensen prettig kunnen werken. Onlangs op de gang brak een verpleegkundige; het werd haar te veel. Natuurlijk ben je dan een luisterend oor. Daar moet je tijd voor nemen. ’s Avonds belde ze dat ze haar hart heeft kunnen luchten en het weer ging.’

Hoe houd je je collega’s op de been?

‘Door optimisme uit te stralen. Benoemen dat we mooi, zinvol werk doen. Maar ook door elkaar rust te gunnen; als je vrij bent, ben je vrij. En peer support is ongelooflijk belangrijk. Met ons team artsen en verpleegkundigen beginnen en eindigen we samen de dag: wat heeft je dwars gezeten, wat kan ik voor je doen? We hebben elkaar meer dan ooit gesteund.’

Hoe zorg je goed voor jezelf?

‘Ik ga vroeg naar bed, sport veel, eet gezond, drink geen alcohol. Rust, reinheid en regelmaat. Ik kijk er wel naar uit dat het voorbij is. Dat ik weer vakantie kan hebben. Dan maak ik lange fietstochten en – mijn grootste passie – expedities op de Noordpool. Een maand lang buffelen op het ijs, daar kan ik een jaar op teren.’

Kerncijfers COVID-19

Bij de cijfers over de IC-opnames zijn de COVID-19-verdachte patiënten niet meegeteld.

Bekijk alle kerncijfers 2020 van het Radboudumc 

Crisisorganisatie volledig in werking

Het Radboudumc bereidt zich goed voor op een crisis of calamiteit. Daar hebben we plannen voor gemaakt, we oefenen, trainen en leiden op. Dat dit zijn vruchten afwerpt, bleek toen begin 2020 de coronacrisis uitbrak. In maart 2020 werd onze crisisorganisatie volledig opgeschaald vanwege COVID-19.  Voor het eerst was de crisisorganisatie volledig in werking, dus met alle - voorbereide en getrainde - teams. 

Het begin van de coronacrisis

Op 27 februari 2020 werd het eerste geval in Nederland bevestigd van een besmetting met het coronavirus. Op dat moment waren infectiologen en virologen van het Radboudumc via internationale contacten op de hoogte van ontwikkelingen rondom het virus en de verspreiding daarvan. De besmettingscijfers en ziekenhuisopnamen liepen vervolgens snel op, ook in het Radboudumc.

In de week van 9 maart 2020 werd de crisisorganisatie volledig opgeschaald. Voor het eerst was de crisisorganisatie volledig in werking, dus inclusief alle - goed voorbereide en getrainde - teams: Infectie Uitbraak, Zorg, Facilitair, Informatie Management, Communicatie en daarboven het Crisis Beleids Team. Het Radboudumc had in de maanden maart-juni 2020 permanent de crisisorganisatie actief. Deze stuurde de organisatie van de COVID-zorg aan, de toen noodzakelijke afschaling van reguliere zorg en andere bedrijfsprocessen, de toevoer van beschermingsmiddelen en de afstemming met de regio (Regionaal Overleg Acute Zorgketen) en de rest van het land (LCPS).

Na de eerste golf: de crisisorganisatie stopt

Op 26 mei 2020, na de eerste golf, stopte onze crisisorganisatie en zorgde de reguliere leiding voor de opschaling van reguliere zorg, onderwijs en onderzoek en de voorbereiding van de COVID-zorg op een eventuele tweede golf. Het uitgangspunt vanaf dat moment was dat het Radboudumc de COVID-zorg en andere zorg voortdurend op basis van prognoses zou inrichten. 

Eind mei 2020, na de eerste golf, werd besloten dat er van een crisis niet echt meer sprake was, en dat de organisatie de pandemie en de gevolgen daarvan zelf zou organiseren, waarbij het CBT wel standby bleef. Er is toen een hulpstructuur neergezet, het Centraal Coördinerend Team (CCT). Dit CCT zorgde voor het organiseren, verdelen en toewijzen van de klinische capaciteit (voor COVID- en non-COVID-zorg op korte en lange(re) termijn) en de centrale coördinatie van UMC-brede activiteiten die voortkomen uit de COVID-maatregelen (zoals inrichting fysieke omgeving, communicatie, uitrol vaccinatieprogramma. Een aantal actieteams, onder ander voor zorg, infectie-uitbraak, onderzoek, onderwijs, communicatie, inrichting en digitale ondersteuning heeft deelopdrachten onderzocht en uitgevoerd. Het CCT blijft bestaan totdat de staande organisatie de reguliere taken weer helemaal over kan nemen. De uitvoering van werkzaamheden blijft liggen bij de afdelingen en organisatieonderdelen. De Raad van Bestuur blijft direct verantwoordelijk voor alle overige taken en beleidsterreinen en is uiteraard in alle gevallen eindverantwoordelijk.

Corona en zorg

Onder regie van onze crisisorganisatie startten we eind februari 2020 met het creëren van ruimte voor het toen onvoorspelbaar en snel stijgende aantal COVID-19-patiënten. Diverse (zorg)afdelingen werden verplaatst om een COVID-19-kliniek in te richten. Belangrijk uitgangspunt was daarbij dat spoedeisende en niet-uitstelbare zorg konden doorgaan. In de eerste week van maart 2020 namen we de eerste patiënt met het coronavirus op. Daarna hebben we vele patiënten met COVID-19 opgenomen in het Radboudumc, met de piek van de eerste golf medio april 2020. Toen volgde in het najaar van 2020 de tweede golf. Het aantal besmettingen nam toe, de ziekenhuisopnames ook. In oktober 2020 bevonden we ons helaas weer in opschaalscenario’s voor COVID-19 en ontkwamen we ook niet meer aan het afschalen van een deel van onze reguliere zorg, die kón worden uitgesteld. Voor patiënten met langdurige COVID-klachten richtten we een Corona Nazorgpoli op. 

De coronacrisis vroeg veel, van onze patiënten, en ook van onze zorgverleners, maar ook van vele andere collega’s. In 2020 zetten we een stevige hulpstructuur neer, die afdelingen helpt om gezamenlijk in het juiste tempo de juiste zaken op te pakken. Zo proberen we gecontroleerd de rust zoveel mogelijk te behouden.

Wendbaar en veerkrachtig

In de coronacrisis van 2020 hebben we als organisatie laten zien hoe wendbaar en veerkrachtig we zijn. Onze artsen, verpleegkundigen, schoonmakers en de vele andere collega’s zetten alles op alles om patiënten met COVID-19 op te vangen en te behandelen. De crisisorganisatie werkte bij aanvang van de crisis op volle toeren en het was mooi hoe we er samen de schouders onder zetten. Collega’s en studenten zetten zich als flexmedewerker in waar nodig. Het gezichtsschild dat we ontwierpen, ging in massaproductie. We droegen regionaal en landelijk bij aan de verdeling van COVID-patiënten, onder meer met medische bemanning van de ‘coronahelikopter’ Lifeliner 5. En we zorgden goed voor elkaar. Klinisch psychologen en medisch maatschappelijk werkers gaven geestelijke ondersteuning aan COVID-zorgmedewerkers. Op non-COVID-afdelingen werden afspraken met patiënten zoveel mogelijk omgezet naar belafspraken of videoconsulten, wat snel omarmd werd door onze artsen en patiënten. Zo konden we toch vele patiënten zorg blijven bieden.

Corona en onderwijs

Half maart 2020 viel het onderwijs van onze medische opleidingen stil door de coronacrisis; ook het praktijkonderwijs en veel stages konden niet meer doorgaan. Waar mogelijk werd het onderwijs snel omgezet naar digitale onderwijsvormen. Dankzij enorme inzet van docenten en de Radboudumc Health Academy zijn er virtual classrooms, webinars, chatrooms en andere nieuwe onderwijsvormen gecreëerd. Docenten die als arts nodig waren in de kliniek, werden veelal vervangen door andere docenten. Veel studenten die eigenlijk coschappen moesten lopen, meldden zich aan als flexmedewerker in de zorg.

Nauwelijks studievertraging

Onze inzet was vanaf het begin om studenten zo min mogelijk vertraging te laten oplopen. Met maatwerk werd naar de diverse groepen en personen gekeken: studenten die tegen het einde van hun opleiding zaten, kregen zo mogelijk voorrang. Om aankomende eerstejaarsstudenten niet te laten starten in een digitale omgeving, werd hierop ook vast voorgesorteerd. We hebben ervoor kunnen zorgen dat er nauwelijks studievertraging is opgelopen en dat onze studenten ondanks alles goed hebben kunnen presteren.

Onderzoek naar impact op universitair leven

Een groep Radboud-onderzoekers van vier faculteiten van de Radboud Universiteit, onder wie Yvonne Engels van het Radboudumc, zette direct aan het begin van de crisis een onderzoek op naar de impact van de coronamaatregelen. Ze onderzochten communicatie, welzijn en zingeving onder studenten en medewerkers, en vroegen hoe zij de relatie met de universiteit ervaren in deze situatie. Uit een tussentijds rapport (juni 2020) op basis van onderzoek onder medewerkers en studenten van de Radboud Universiteit bleek dat welzijn en zingeving in de eerste maand van de crisis intact bleven. Wel was de samenwerking met collega’s, medestudenten en docenten minder intensief geworden, en vonden studenten dat de kwaliteit van het onderwijs in de eerste maand van de coronacrisis was achteruitgegaan.

Menukaart 'opleiding' voor docenten

Lesgeven in coronatijd was anders dan we gewend waren. Aan de ene kant vielen er mogelijkheden weg, aan de andere kant kwamen er ook allerlei mogelijkheden bij. De Radboudumc Health Academy maakte speciaal voor deze periode een aangepaste menukaart over online onderwijs.

Scholingsprogramma voor verpleegkundigen

De Radboudumc Health Academy ontwikkelde samen met zorgmanagers en teamleiders van Intensive Care en reguliere COVID-19-afdelingen tijdens de coronacrisis een scholingsprogramma voor de verpleegkundigen en onder meer anesthesiemedewerkers, die – als dat nodig was - konden worden ingezet in de coronazorg. Voor de verschillende COVID-19-werkplekken werd in beeld gebracht wat er van een verpleegkundige of ondersteuner wordt verwacht. Er zijn taakkaarten gemaakt en er is gekeken welke kennis en vaardigheden daarvoor nodig zijn. Vervolgens is daar een leertraject aan gekoppeld. In het scholingsprogramma wordt niet alleen kennis gedeeld, maar er zijn bijvoorbeeld ook patiëntverhalen in vervlochten. Met filmpjes, podcasts of Virtual Reality is het programma beeldend gemaakt en speelt beleving een belangrijke rol.

Corona en onderzoek

De coronacrisis en maatregelen om de verspreiding van het virus tegen te gaan hebben in 2020 impact gehad op alle onderzoekers. Er zijn grote vertragingen opgelopen in vrijwel alle onderzoeksprojecten, maar tegelijkertijd hebben veel onderzoekers hun kans gegrepen om bij te dragen aan onderzoek naar het virus en de behandeling van COVID-19.

COVID-onderzoek 

Tijdens de coronacrisis richtten we het COVID-19 Research Program Team op. Dit team coördineert de bijna 100 coronagerelateerde studies op samenhang en prioritering. Via open science werden bevindingen gedeeld met andere umc’s en was er (inter)nationale afstemming. Een deel van dit onderzoek heeft financiering verkregen van de EU, ZonMw of andere subsidieverstrekkers, een ander deel wordt uitgevoerd als onderdeel van bestaande projecten of eerstegeldstroom onderzoek.

De umc’s van Nederland, met elkaar verbonden in de Nederlandse Federatie van universitair medische centra, zijn snel in actie gekomen met onderzoek naar COVID-19. Dus ook het Radboudumc. In nationale media was veel aandacht voor onze ontdekking dat het coronavirus bloedvaten lek maakt, waardoor problemen in de ontstekingsfase kunnen verergeren. Ook werd de werking van optimale medicijnen hiertegen onderzocht. Daarnaast zetten we – samen met UMC Utrecht – drie studies in gang naar de beschermende werking van een tuberculosevaccinatie tegen het coronavirus. Dit BCG-onderzoek kreeg zeer veel (inter)nationale media-aandacht. Samen met de Universiteit Tilburg en internationale partners startten we ook met onderzoek naar de invloed van COVID-19 op baby’s, en ook onderzoeken we de gevolgen van stress rondom het coronavirus. Ons wetenschappelijk coronagerelateerde onderzoek kon relatief snel en goed starten. Dat kwam onder andere doordat de Commissie Mensgebonden Onderzoek versneld beoordeelde of het onderzoek mocht doorgaan in de voorgestelde vorm.

Een greep uit de nieuwsbericht over onze COVID-onderzoeken:

• Radboudumc onderzoekt of BCG-vaccin beschermt tegen COVID-19
• Genetische mutatie maakt duidelijk hoe coronavirus toeslaat 
• Suikerschaar speelt rol bij nier- en longlekkage COVID-19-patiënten
• Bij COVID-19-patiënten géén sprake van een te sterke afweerreactie
• Longecho betrouwbaar alternatief voor CT-scan bij vaststellen COVID-19
• Longen na COVID-19 herstellen in meeste gevallen goed
• Bloedbeeld van COVID-19-patiënt kan ernst verloop voorspellen

Voortgang van onderzoek 

Door de lockdown in maart 2020, kwam vrijwel al het onderzoek waar fysieke aanwezigheid op de campus voor nodig was plotseling stil te liggen. We richtten het Research Continuation Team (RCT) in, dat verantwoordelijk was voor het snel en verantwoord weer opstarten van andere onderzoeken. Hierin werd onderscheid gemaakt tussen laboratoriumonderzoek in niet-zorg gebouwen (fase 1), laboratoriumonderzoek in zorggebouwen (fase 2), onderzoek met patiënten die zich al in het Radboudumc bevonden en onderzoek met proefpersonen die voor het onderzoek naar het Radboudumc moesten komen (fase 3).

De grote vraag naar menskracht in de zorg tijdens de eerste corona golf heeft ertoe geleid dat een deel van de onderzoekers enige tijd geen onderzoek heeft kunnen doen. Een groot aantal promovendi met een medische achtergrond heeft op de Intensive Care of op andere plekken gewerkt om de zorg te verlenen die nodig was. Ook andere onderzoekers hebben op hun eigen manier bijgedragen om deze crisis het hoofd te bieden. Het Radboudumc is trots op de solidariteit waarmee dit gebeurd is. De meeste onderzoekers konden na drie maanden terugkeren naar hun normale werkzaamheden, hoewel het voor veel medisch specialisten die ook onderzoek doen daarna erg druk is gebleken.

Naast het onderzoek zelf, zijn ook de wetenschappelijke bijeenkomsten grotendeels stilgelegd of afgeblazen. De meeste bijeenkomsten zijn in een andere vorm (online) opnieuw gestart in september. Hierbij is veel creativiteit getoond om deze nieuwe vormen te ontwikkelen; een succesvol voorbeeld hiervan zijn de Online Ontdekdagen die plaatsvonden op 17 en 18 oktober 2020 en waar veel onderzoekers een bijdrage aan hebben geleverd.

Lees meer in het dossier

Op onze website staat uitgebreide en actuele informatie over ons wetenschappelijk onderzoek naar het coronavirus SARS-CoV-2 en de ziekte COVID-19: bekijk het dossier.

Corona en onze mensen

Corona heeft impact op onze medewerkers. Op verschillende manieren hebben we onze eigen collega's in 2020 gesteund en ondersteund om tijdens de coronacrisis gezond en veilig te kunnen blijven werken.

Gezond en veilig werken

In maart 2020 was onze eigen corona-testfaciliteit ingericht op de campus. Hier konden we onze eigen medewerkers testen en de resultaten terugkoppelen. Deze ‘teststraat’ is in het najaar gedigitaliseerd en de dienstverlening werd uitgebreid naar huisgenoten van medewerkers.

Verder werkte een centraal team met collega's uit verschillende disciplines (waaronder HR, Interne Geneeskunde, Kwaliteit & Veiligheid en Medische Microbiologie) aan verschillende protocollen voor medewerkers om gezond en veilig te werken tijdens de coronacrisis. Maar ook bijvoorbeeld beschermende middelen werden centraal geregeld voor alle collega's. Over alle protocollen en andere relevante zaken voor het dagelijks werk tijdens de coronacrisis werd voortdurend helder gecommuniceerd naar medewerkers via onder andere intranet, webinars en mail. Ook werd er een front office ingericht voor vragen van leidinggevenden en medewerkers.

Personele bezetting

Snel na de uitbraak van corona in Nederland hadden wij onze crisisorganisatie in volle omvang staan. Honderden zorgverleners meldden zich direct aan om via onze ‘flexpool’ te helpen in de zorg. Collega’s en studenten zetten zich als flexmedewerker in waar nodig. Het HR Flexbureau speelde een grote rol bij de centrale capaciteitsplanning enerzijds en het succesvol ‘gevuld krijgen’ van een belangrijk deel van de diensten in de intense coronacrisis anderzijds. Daarnaast hebben we ingezet op de werving van COVID-19 verpleegkundigen.

Nazorg en teamsupport

De afdelingen HR, Medische Psychologie, Psychiatrie en Dienst Geestelijke Verzorging hebben samen georganiseerd dat collega's, individueel of in teamverband, mentale ondersteuning konden krijgen. Er vond onder andere teamsupport voor en na de dienst op de afdeling plaats, maar ook individuele gesprekken met een bedrijfsmaatschappelijk werker, psycholoog, geestelijk verzorger of een peer supporter. 

RTLnieuws.nl maakte hierover een nieuwsitem (27 april 2020).

Thuis werken

Vanwege de coronacrisis zijn medewerkers in 2020 zo veel mogelijk thuis gaan werken. Dat is goed terug te zien in de cijfers van de inlogs op de digitale Radboudumc-werkomgeving. Tot de lockdown in maart 2020 hadden we gemiddeld 600 medewerkers per dag die thuis daarop inlogden. Daarna nam dat aantal in 2020 toe naar 4.000 tot 4.500 inlogs per dag.

Vaccinatie

Eind 2020 hebben we een enquête gedaan onder collega's over vaccineren en zijn de voorbereidingen getroffen voor de vaccinatie van onze medewerkers in 2021.