Behandeling Hormonale therapie bij prostaatkanker

Thuisservice bij hormoon­therapie

Uw uroloog maakt de recepten voor de hormoontabletten en/of hormooninjecties klaar en zal met u overleggen wat voor u de makkelijkste manier is om deze te krijgen. De recepten worden electronisch verzonden (rechtstreeks via Landelijk Schakelpunt koppeling of per mail). Bij de speciale apotheek zijn gekwalificeerde verpleegkundigen of doktersassistentes aanwezig die u de injectie ter plekke kunnen toedienen. Een tweede manier is om de ‘hormoonspuit’ bij uw eigen apotheker op te halen zodat deze door uw huisarts (of de assistente) kan worden toegediend. De laatste optie is via de thuis-prikservice. Wanneer u voor deze service bent aangemeld, krijgt u op een afgesproken tijdstip uw medicijnen thuis en geeft een ervaren verpleegkundige u de injectie. U hoeft zelf geen contact op te nemen met de apotheek, de verpleegkundige belt u.

Bijwerkingen

Doordat hormonale therapie de werking van het testosteron beïnvloedt, krijgt u te maken met bijwerkingen. Dit kan zowel bij een operatie als bij het gebruik van medicijnen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn onder andere:

• Opvliegers
• Gewichtstoename
• Afname van lichaamsbeharing
• Pijnlijke zwelling van de borsten (gevoeligheid van de borsten en groei van borstweefsel)
• Hoofdpijn
• Vermoeidheid
• Afname van spierkracht
• Seksuele problemen (verminderde seksuele libido en problemen met de erectie)
• Osteoporose (botontkalking)
• Mentale problemen (geheugenverlies en mentale scherpte)

Adviezen

De hormoontherapie die uw arts u voorgeschreven heeft, is een nieuwe stap in uw gevecht tegen kanker. Hier zijn 4 adviezen om de kwaliteit van uw leven zoveel mogelijk te behouden of te verbeteren:

1. Praat over uw ziekte.
2. Wat u zelf kunt doen bij bijwerkingen.
3. Eet gezond.
4. Beweeg!

Praat over uw ziekte

Zorg dragen voor uw emotionele en geestelijke gezondheid is belangrijk. Het vragen en accepteren van hulp is een belangrijk deel van het omgaan met kanker en met de behandeling ervan.
Hormoontherapie kan uw stemming beïnvloeden. Testosteron is een hormoon dat bepaalt hoe u zich voelt. Als de hoeveelheid testosteron in het bloed daalt, kunt u anders gaan denken. Ook kunt u het gevoel krijgen dat u iemand anders geworden bent. Hormoontherapie veroorzaakt stemmingswisselingen en geïrriteerdheid. U kunt zich ook moe voelen en interesse verliezen in activiteiten die u eerder leuk vond. Sommige mannen voelen zich verdrietig of zelfs depressief. Anderen hebben concentratieproblemen en worden ongeduldig. Testosteron is ook zeer belangrijk voor de seksuele begeerte (libido). Als u hormoontherapie krijgt, kan uw seksuele begeerte afnemen.

De eerste manier om beter om te gaan met uw ziekte en behandeling is om te praten: krop uw gevoelens niet op. Uw arts is er om te helpen en een open en eerlijke communicatie is belangrijk. Als u ergens niet zeker van bent of iets vreemds opmerkt in uw lichaam, vraag dan om meer uitleg. Praat met uw partner, familie of naaste vrienden. Uw familie en vrienden kunnen beter begrijpen wat kanker of hormoontherapie voor u betekent als ze zich kunnen voorstellen wat het is om ‘in uw schoenen te staan’. Ook praten met andere patiënten kan helpen. Stichting Contactgroep Prostaatkanker (www.scp.nfk.nl) is een patiëntenvereniging van patiënten met prostaatkanker. Een andere betrouwbare website is www.prostaat.nl. Zij kunnen u in contact brengen met lotgenoten.

Maak gebruik van hulpbronnen en ondersteunende diensten die aangeboden worden door het ziekenhuis en de gemeenschap. Vraag uw arts of verpleegkundige om meer informatie. Op de volgende sites kunt u meer leren over uw ziekte. Betrouwbare websites zijn:

• www.kwf.nl
• www.scg.nfk.nl
• www.prostaatkanker.nl

Wat kunt u zelf doen aan de bijwerkingen?

Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon. Het speelt een hoofdrol in de vorming en het in stand houden van de typische mannelijke kenmerken. Zo beïnvloedt het de spiermassa, seksuele libido, de erectie en de groei van het lichaamshaar. Ook regelt het een aantal andere lichamelijke processen. Door het verlagen van de hoeveelheid testosteron kan hormoontherapie een aantal vervelende bijwerkingen veroorzaken. Deze bijwerkingen zijn voor iedereen anders, omdat ieder lichaam anders reageert op de medicatie. Een aantal factoren hebben invloed op de mate waarin u last heeft van deze bijwerkingen. Hier leest u hoe u de bijwerkingen kunt herkennen en hoe u ermee om kunt gaan.
 
Seksuele problemen
Als u problemen heeft met het krijgen of houden van een erectie, praat dan met uw arts of verpleegkundige. Er zijn doeltreffende behandelingen die u kunnen helpen. Voor meer informatie is de folder ‘Erectiestoornissen’(link plaatsen) beschikbaar.
 
Opvliegers
Een opvlieger is een plotseling, zeer hevig gevoel van warmte en hitte. Dit kan zweten veroorzaken, gevolgd door koude rillingen. Het warmtegevoel begint gewoonlijk in het gezicht en de borstkas, maar kan ook op andere plekken optreden. De warmte kan zich over uw hele lichaam verspreiden. U kunt gaan blozen en een rode, gevlekte huid in uw gezicht, nek en bovenste deel van uw borstkas krijgen. Ook kan uw hartslag versnellen. Opvliegers kunnen een paar minuten tot een half uur duren. Bij sommige patiënten worden de opvliegers minder in de loop van de tijd of stoppen ze helemaal. Als u meer dan 5 opvliegers per dag heeft, neem dan contact op met uw arts. Er zijn verschillende behandelingen die uw arts kan voorschrijven.
 
Vermoeidheid
Hormoontherapie kan bloedarmoede (lage hoeveelheid rode bloedcellen/anemie) veroorzaken. Hierdoor kunt u vermoeider zijn. Sommige mannen hebben concentratieproblemen of minder aandacht voor hun uiterlijk. Vertel uw arts over uw vermoeidheid. Hij of zij kan het gehalte aan rode bloedcellen controleren en een behandeling voorschrijven als dit nodig is.
 
Spierzwakte, gewichtstoename
Hormoontherapie kan de spiermassa verminderen en het percentage lichaamsvet verhogen. Hierdoor kan het lichaamsgewicht toenemen. Om dit bij te houden kunt u de omtrek van uw middel meten. Hormoontherapie kan ook de samenstelling van lipiden (vet) in uw bloed veranderen. Dit verhoogt het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten.
 
Problemen met het geheugen
Bij sommige mannen verslechtert het geheugen  als ze enige tijd met hormoontherapie behandeld zijn. Ook geven sommige mannen aan mentaal minder scherp te zijn. Het kan nuttig zijn om dingen op te schrijven die u moet onthouden.

Haaruitval, opzwellen en gevoeligheid borsten
Testosteron reguleert de vorming van haar. Wanneer het testosterongehalte daalt, kan een groot gedeelte van uw borst- en schaamhaar uitvallen. Dit is niet schadelijk en zal uw mannelijkheid niet beïnvloeden. Het opzwellen en gevoeligheid van de borsten is een veel voorkomende bijwerking van hormoontherapie. Bespreek het met uw arts als u dit als erg hinderlijk ervaart.

Eet gezond

De ziekte en behandeling kunnen uw lichaam aantasten. Een gezonde voeding kan u helpen om te gaan met de bijwerkingen, om u beter te voelen, u meer energie te geven, fit en actief te blijven en stress te verlagen. We geven advies over een gezonde voeding als u behandeld wordt met hormoontherapie voor prostaatkanker. Als u meer begeleiding wilt, kunt u contact opnemen met uw arts of een diëtist. Een diëtist kan u ook helpen om een voedzaam, uitgebalanceerd dieet samen te stellen.
 
Onze adviezen:

• Verhoog uw consumptie van fruit, groenten en vezels.
• Verlaag uw consumptie van vlees en zuivelproducten, zonder hier volledig mee te stoppen.

Dranken

• Drink veel vocht van ’s morgens tot ‘s avonds, tenminste 1 tot 2 liter per dag, en bij voorkeur water, of ongezoete verse vruchtensappen, kruiden-, zwarte of groene thee, kruidenbouillon en slappe koffie.
• Vermijd frisdranken. Deze bevatten veel suiker.
• Beperk de inname van bier, wijn en andere alcoholische dranken. Als u uw dagelijks leven aangenamer wilt maken met een beetje alcohol, drink dan een glaasje wijn tijdens de maaltijd.

Groenten en fruit

• Eet tenminste drie porties (100 tot 200 g) groenten en twee porties fruit per dag. Groenten en fruit zijn een belangrijke bron van water, vitaminen en mineralen. Ze bevatten ook vezels die de vertering gemakkelijker maken en die goed zijn voor de darmflora.
• Groenten en fruit die een goed effect kunnen hebben op prostaatkanker zijn:
• Groenten/fruit die lycopeen bevatten: tomaat, guave, watermeloen en roze grapefruit. Lycopeen
• zit ook in tomatenketchup, tomatensap, tomatensoep en tomatensaus. Twee glazen tomatensap of een portie tomatensaus (100 ml) bij spaghetti bevat genoeg lycopeen voor een dag.
• Groenten die zwavelhoudende stoffen bevatten: kool, broccoli, bloemkool en spruitjes.
• Knoflook en knoflookproducten hebben een antioxidante werking en zijn een goede bron van selenium. Gebruik verse knoflook in plaats van knoflook supplementen. Pers de verse knoflookteentjes en laat ze 15 minuten staan voordat u ze gebruikt. Dit verhoogt de activiteit. Vermijd echter het gebruik van in de schil geroosterde knoflook.

Granen, peulvruchten en aardappels.
Zetmeelrijke producten moeten deel uitmaken van elke maaltijd in de vorm van brood, pasta, aardappels, rijst of andere granen. Ze zouden tenminste tweemaal per dag op het menu moeten staan. Kies voor volkoren producten, die meer vitaminen en vezels bevatten. Kies voor zilvervliesrijst en pasta die ‘al dente’ (beetgaar) gekookt is.

Vlees, vis, gevogelte en eieren

• Eiwitten zijn belangrijk. Vlees, gevogelte, vis, eieren en soja producten zoals tofoe en tempé zijn belangrijke bronnen van eiwit. Eet deze met mate, eenmaal per dag, omdat deze levensmiddelen (behalve vis) ook veel verzadigde vetten bevatten. Geef de voorkeur aan eiwitten uit vis, gevogelte en groenten.
• Melk en zuivelproducten
• Drink melk of gebruik zuivelproducten twee tot driemaal per dag, bij voorkeur magere of halfvolle melk. Kies voor magere yoghurt en kwark.

Vet en vetproducten

• Beperk vet tot een dagelijkse inname van 30 g of 2 eetlepels per dag. Vaste en vloeibare vetten leveren voornamelijk energie. Het is belangrijk om de hoeveelheid vetten die u eet te beperken om hart- en vaatziekten te voorkomen.
• Als dit mogelijk is, geef dan altijd de voorkeur aan plantaardige oliën zoals olijfolie (vooral de ‘virgin’ olijfolie), zonnebloemolie, maïsolie, koolzaadolie, etc.

Tips voor een vetarm dieet:

• Vermijd gebakken of gefrituurd voedsel. Als u toch wilt bakken, kies dan voor een anti-aanbakpan van goede kwaliteit omdat dit de hoeveelheid olie of boter die nodig is, kan verminderen.
• Let op wat u eet. Maak er een gewoonte van om etiketten op levensmiddelen te lezen. Kies voor vetarme producten. U zult deze keuze snel automatisch maken.
• Gebruik plantaardige margarines op brood, bij voorkeur op basis van olijfolie.
• Kies een plantaardige olie (olijfolie, arachideolie) of plantaardige margarine voor het bakken en braden.
• Olijfolie is een goede keuze voor vinaigrettes. Maar denk zo af en toe ook eens aan het gebruik van een olie die omega-3 vetzuren bevat, zoals koolzaadolie, walnootolie of lijnzaadolie.
• Salades en rauwe groenten kunnen smakelijker gemaakt worden met een vetarme ‘mayonaise’ of salade dressing.
• Voor het maken van sauzen kunt u het kookwater van groenten en halfvolle melk gebruiken. Dit kan gebonden worden met een bindmiddel. Vetarme room of room op basis van soja kan ook met mate gebruikt worden.
• Kies voor vetarme en caloriearme kookmethoden zoals koken, roosteren of stomen.

Beweeg!

Probeer regelmatig te sporten. Dit is belangrijk om het verlies van spiermassa door het verlaagde testosterongehalte in het bloed te beperken. Het helpt ook om uw gewicht onder controle te houden en beschermt u tegen osteoporose. Alhoewel het lijkt alsof sporten vermoeiend is, geeft het juist energie. Het verbetert ook uw stemming en laat u er beter uitzien.
 
Aanbeveling
Als u uw lichamelijke activiteit wilt verhogen, zorg er dan voor dat u uw doelstellingen aanpast naar uw energieniveau. Raak niet ontmoedigd, neem uw tijd en pas u aan. Luister goed naar uw lichaam.
 
Wandelen: een dagelijkse activiteit die u veel goed zal doen!
30 minuten wandelen per dag zorgt voor een goede lichamelijke conditie en zorgt er ook voor dat u zich goed voelt. Het helpt ook in de strijd tegen de bijwerkingen van hormoontherapie. Neem snel contact op met uw arts als een van de volgende symptomen optreedt gedurende of na uw wandeling: misselijkheid, duizeligheid, flauwvallen, kortademigheid of problemen met het zicht.
 
Negen oefeningen om uw spieren en botten te versterken
Lichamelijke oefeningen kunnen het risico op botontkalking minimaliseren. Bij een sportschool kunnen sportinstructeurs een persoonlijk trainingsschema voor u opstellen. U kunt ook thuis oefeningen doen.
 
Het volgende eenvoudige programma duurt maximaal 30 minuten. U hoeft alleen te investeren in enkele gewichten/handhalters van 1 en 2 kg. De handhalters kunnen ook vervangen worden door waterflesjes van een halve liter die gevuld zijn met zand. Probeer dit oefenprogramma drie keer per week uit te voeren. Luister naar uw lichaam. Probeer niet te veel te doen.
 
Hoe deze oefeningen uit te voeren:

• Herhaal eerst elke beweging 8 tot 12 keer zonder een gewicht of met een 1 kg gewicht. Herhaal dan elke beweging 8 tot 12 keer met een zwaarder gewicht (2 kg).
• Draag comfortabele kleding en schoenen.
• Adem normaal tijdens elke oefening. Als u zich niet goed voelt, neem dan een rustiger tempo aan. Stop meteen als de pijn aanhoudt.
• U hoeft niet alle oefeningen in een keer te doen, neem uw tijd.

 
Oefening 1:

• Sta rechtop met de voeten naast elkaar.
• Hef uw knie op totdat het bovenbeen horizontaal is.

Oefening 2:

• Sta rechtop met uw voeten samen.
• Ga op uw tenen staan.

Oefening 3:

• Sta rechtop met uw voeten samen.
• Strek het rechterbeen uit naar achteren.
• Doe hetzelfde met uw linkerbeen.

Oefening 4:

• Ga op uw rug liggen met uw benen gebogen en uw voetzolen plat op de vloer zodat uw rug recht blijft.
• Strek uw armen uit naar boven, recht boven uw schouders.
• Buig langzaam uw armen totdat uw polsen uw borstkas raken.
• Strek uw armen weer uit naar de startpositie.

Oefening 5:

• Sta rechtop met uw voeten lichtjes gespreid.
• Hou de halters naast uw lichaam, met gebogen armen en de handen lichtjes hoger dan de schouders.
• Strek uw armen uit naar boven.
• Neem de startpositie weer aan.

Oefening 6:

• Ga zitten op een stoel
• Hou uw gestrekte armen opzij, met de handpalmen naar boven.
• Buig uw onderarmen (terwijl u de halters vasthoudt) naar het hoofd
• Keer langzaam terug naar uw startpositie terwijl u de armen volledig strekt.

Oefening 7:

• Ga op een stoel zitten, hou uw rug recht terwijl u de armen naar beneden laat vallen, met de handpalmen naar voren.
• Buig uw ellebogen en breng dan langzaam de armen naar de schouders terwijl u de halters vasthoudt).
• Laat geleidelijk aan uw armen weer vallen terwijl u de beweging onder controle houdt.
• U kunt dit ook voor elke arm apart doen.

Oefening 8:

• Ga op uw rug liggen met uw benen gebogen en uw voeten plat op de vloer.
• Leg uw armen naast het lichaam.
• Adem langzaam uit en trek uw buik in.
• Stop met ademen en probeer u zo lang mogelijk uit te rekken (zoals toen u als kind gemeten werd en u net een paar centimeter langer wilde zijn...).
• Doe deze oefening zonder gewicht.
• Herhaal 10 maal.

Oefening 9:

• Ga op uw buik liggen met een gewicht in uw nek.
• Trek uw hoofd op en maak gebruik van uw schouders.
• Deze beweging is nog effectiever wanneer u de borstkas niet terug legt op de vloer wanneer u weer naar beneden gaat.