Mitochondriële aandoeningen

Wat zijn mitochondriële aandoeningen?

De term mitochondriële aandoening, ook wel energiestofwisselingsziekte genoemd, is een verzamelnaam voor alle ziekten waarbij de energiestofwisseling niet optimaal werkt. Mitochondriën bevinden zich in bijna elke cel waaruit ons lichaam is opgebouwd. Een belangrijke functie van mitochondriën is het maken van energie; het zijn de 'energiefabrieken' van de cel. Voordat energie gemaakt kan worden, vinden heel veel chemische processen plaats waarvoor enzymen of enzymcomplexen nodig zijn.

Als deze chemische processen niet goed verlopen, is er sprake van een mitochondriële stoornis. Een grote groep patiënten met een mitochondriële ziekte heeft een fout in het pyruvaat dehydrogenase complex of in een of meerdere enzymcomplexen van het oxydatieve fosforyleringssysteem. Een van de gevolgen hiervan is een tekort aan energie. Daardoor ontstaan vaak problemen met organen of weefsels die veel energie nodig hebben, zoals de hersenen, hartspier en de skeletspier.

Klachten

De eerste verschijnselen van een mitochondriële aandoening ontstaan meestal bij kinderen, maar in sommige gevallen uit de aandoening zich pas op volwassen leeftijd. Soms zijn er alleen klachten in een spier of orgaan, maar vaak zijn de klachten uitgebreider. Een mitochondriële aandoening zorgt vaak voor algemene klachten die lijken op de eerste verschijnselen van andere ziekten. Daardoor wordt er vaak pas in een laat stadium aan een energiestofwisselingsziekte gedacht. Veel voorkomende klachten zijn: spierzwakte, spierpijn, lage spierspanning, vermoeidheid, ontwikkelingsachterstand, problemen met zien, problemen met horen, hartspierproblemen of hartritmestoornissen, groeiproblemen, ademhalingsproblemen, suikerziekte en schildklierziekte.

Het aantal symptomen en de ernst van de symptomen verschilt per persoon. Dit hangt onder andere af van de soort mutatie (fout) in het DNA en van het aantal zieke mitochondriën.

Oorzaak en ontstaan

Mitochondriële aandoeningen kunnen op meerdere manieren worden ingedeeld:

• Klinisch: mono-oligo- en multisystemisch;
• Genetisch: mutatie (fout) in het kern-DNA of in het mitochondriële DNA;
• Biochemisch: afwijkingen in het transport van eiwitten, enzymen of enzymcomplexen.

Een grote groep patiënten met een mitochondriële aandoening heeft of een fout in het pyruvaat dehydrogenase complex of in een of meerdere enzymcomplexen van het oxydatieve fosforyleringssysteem. Een van de gevolgen is een tekort aan energie. Dit, en andere gevolgen, geven aanleiding tot ziekte. Vaak zijn er problemen met die organen of weefsels die juist veel energie nodig hebben. Voorbeelden hiervan zijn: hersenen, hartspier en skeletspier.

Een mitochondriële aandoening wordt meestal veroorzaakt door een fout in het erfelijk materiaal. De fout kan liggen in zowel het erfelijk materiaal dat is opgeslagen in de kern van de cel (in de vorm van chromosomen) als in het erfelijk materiaal van het mitochondrion zelf (mitochondrieel DNA). De plaats van de fout in het erfelijk materiaal (kern of mitochondrion zelf) heeft gevolgen voor de manier waarop de ziekte overerft. 

Er is een grote variatie in de leeftijd waarop mitochondriële aandoeningen zich kunnen presenteren (vrijwel direct naar de geboorte tot op latere volwassen leeftijd) als ook in ernst en het beloop van de ziekte.

Symptomen en prognose

De eerste verschijnselen van een mitochondriële aandoening ontstaan meestal bij kinderen, maar in sommige gevallen het zich pas op volwassen leeftijd. Soms zijn er alleen klachten in een spier of orgaan, maar vaak zijn de klachten uitgebreider. Een mitochondriële aandoening zorgt vaak voor algemene klachten die lijken op de eerste verschijnselen van andere ziekten. Daardoor wordt er vaak pas in een laat stadium aan een energiestofwisselingsziekte gedacht. Veel voorkomende klachten zijn: spierzwakte, spierpijn, lage spierspanning, vermoeidheid, ontwikkelingsachterstand, problemen met zien, problemen met horen, hartspierproblemen of hartritmestoornissen, groeiproblemen, ademhalingsproblemen, suikerziekte en schildklierziekte.

Sommige mitochondriële aandoeningen zijn zo ernstig dat kinderen jong overlijden. Bij anderen kan het beloop relatief milder zijn met ook qua levensverwachting een veel betere prognose. Niet altijd is op basis van kliniek, biochemisch onderzoek of moleculair onderzoek is hier een goede inschatting van te maken en zal het beloop van de aandoening uiteindelijk meer duidelijkheid geven.