Lymfoedeem (vochtophoping)

Wat is lymfoedeem?

Oedeem is een ander woord voor vochtophoping op een plaats waar het eigenlijk niet thuishoort. Er zijn meerdere vormen van oedeem. Sommige mensen merken bijvoorbeeld dat aan het eind van een warme dag de voeten iets dikker zijn. Na de nachtrust zijn de voeten en enkels weer slank. Ook spataders en hart- of nierziekten kunnen oedeem geven. Over het algemeen kan in dit oedeem een kuiltje worden gedrukt (‘pitting’ oedeem). 

Lymfoedeem is een speciale vorm van oedeem, dat in de benen en soms ook in armen (of andere lichaamsdelen) kan voorkomen. Lymfoedeem verschilt van bovengenoemde vormen van oedeem: er is moeilijker een kuiltje in te drukken en het vocht verdwijnt (bijna) niet vanzelf of in de loop van de nacht.

Hoe ontstaat lymfoedeem?

De afvoer van lymfevocht kan door meerdere oorzaken moeilijk gaan. Sommige mensen hebben bij de geboorte al te weinig lymfevaatjes. Oedeem als gevolg hiervan heet ‘primair lymfoedeem’.
Bij sommige mensen zijn de lymfevaatjes beschadigd geraakt, bijvoorbeeld:

• na een operatie, door wondroos, bij langer bestaande wonden of andere trauma’s uit het verleden (zoals bijvoorbeeld een botbreuk).
• door spataders kan langer bestaand oedeem in sommige gevallen ook lymfoedeem geven. Dit heet ‘secundair lymfoedeem’.

Een bijzondere vorm van secundair lymfoedeem kan optreden na de behandeling van kanker. Door een operatie of door bestraling kunnen de lymfeklieren beschadigd raken, waardoor de lymfebanen geblokkeerd raken. Hierdoor kan het lymfevocht veel moeilijker terug naar het hart en blijft het in arm(en), been of andere weefsels zitten, wat lymfoedeem tot gevolg heeft.

Wat zijn de kenmerken van lymfoedeem?

• Het is moeilijk een kuiltje te drukken in het oedeem. Het oedeem voelt ‘vast aan’.
• Het oedeem vermindert niet (veel) gedurende de nacht.
• De huidplooi net onder de tweede teen is niet goed op te pakken (huidplooitest).
• Diepe plooien tussen de tenen en de voorvoet(en).
• Soms kunnen de tenen een beetje vierkant van vorm worden (‘bloktenen’).
• Wratachtige huidveranderingen (papillomatose) bij de tenen, met name bij langer bestaand lymfoedeem.

In het begin kunnen de afwijkingen klein zijn. Bijvoorbeeld vocht in de benen, waar in eerste instantie nog wel een kuiltje in te drukken is. Meestal zijn de kenmerken van lymfoedeem goed te herkennen voor een arts die daar ervaring mee heeft.

In de vroege fase, als deze kenmerken nog niet zo duidelijk zijn, kan de arts de diagnose lymfoedeem bevestigen met een aanvullend onderzoek (lymfe- klierscintigrafie).