Onze impact voor de maatschappij in 2020

Freezer Challenge

In 2020 startte de Freezer Challenge. Onderzoeksgroepen en afdelingen werden uitgedaagd om de ultrakoude (ULT-)vriezers duurzamer te gebruiken. De resultaten waren boven verwachting.

ULT-vriezers

In het Radboudumc hebben we verschillende ultra-lage-temperatuur-vriezers (ULT). Hierin slaan we bloedproducten en andere biologische materialen op. Deze vriezers zijn vaak ingesteld op -80 graden Celsius en ze verbruiken veel energie. Nu blijkt dat die -80 graden voor het meeste materiaal helemaal niet nodig is. Voor langdurige opslag van DNA, RNA, eiwitten, en veel weefselmateriaal voldoet -70 graden.

De Freezer Challenge

Dus startten in 2020 promovendus bij Medische Microbiologie Julie Verhoef, hoogleraar Epidemiologie van tropische infectieziekten Teun Bousema, promovendus bij Biochemie Estel Collado Camps en strategisch adviseur duurzaamheid Harriette Laurijsen de Radboudumc Freezer Challenge. Met twee doelen voor ogen. Eén: de vriezers efficiënter inrichten, waardoor er minder halfvolle vriezers worden gebruikt. Twee: waar mogelijk de temperatuur van ULT-vriezers op -70 zetten.

De resultaten waren boven verwachting:

• 780 vriezerdoosjes zijn weggegooid, waardoor 1,5 ULT-vriezer minder nodig is
• 39 van de in totaal 180 ULT-vriezers zijn van -86 C of -80 C naar -70 C gezet
• 5 ‘normale’ vriezers (-20) zijn afgevoerd of vervangen
• 10 ULT-vriezers zijn afgevoerd, vervangen of zelfs niet aangeschaft.
• de besparing komt neer op circa 53 ton CO2-emissie op jaarbasis.

De winnaars zijn beloond met een uniek bronzen beeld van een pinguïn van een kunstenares uit Nijmegen: de afdelingen Nefrologie en Medische Microbiologie .

‘Hiermee zetten we de bv Nederland op de kaart’

Verbazing, dat was een van de triggers van Maroeska Rovers, hoogleraar Evidence based surgery, om medisch-technologische innovaties in Nederland op een andere manier te vermarkten. Want er komen innovaties op de markt waar niemand op zit te wachten, maar ook technologieën die wel meerwaarde hebben en die de patiënt niet bereiken. Mede daarom is in 2020 Health Innovation Netherlands (HI-NL) tot stand gekomen. En het bijzondere: ‘iedereen’ doet mee. In maart 2020 vertelt Maroeska er meer over.

Maroeska: ‘Er moet nú iets gebeuren, dacht ik zo'n twee jaar geleden. Eerder was ik me al bewust geworden van het feit dat apparaten en chirurgische ingrepen met andere regelgeving in de markt komen dan geneesmiddelen. Dat verschil verbaasde me. Ik zag dat veel mensen dachten dat ook medische hulpmiddelen getest waren op effectiviteit, veiligheid en duurzaamheid. Veilig, dus aan de CE-norm (Europese regelgeving) voldoen: ja, maar effectief? Dat viel behoorlijk tegen.

Dit verandert in mei 2020, als de nieuwe Europese regelgeving van kracht gaat, waar 500.000 innovaties onder vallen. Bovendien weten we ook: eenmaal ín het pakket is het heel lastig om een ineffectieve innovatie weer úit het pakket te krijgen. Als we de zorg effectief en betaalbaar willen houden, en vooral om de juiste zorg bij de juiste patiënt te krijgen; dan móest er iets gebeuren.

Bij een Amerikaans-Canadees platform zag ik hoe zij in een heel vroeg stadium met alle belanghebbenden in gesprek gingen om de mogelijke meerwaarde van een innovatie te bespreken. Het zou toch geweldig zijn als we universiteiten en bedrijven in Nederland de kans geven dat ook te doen: níet onderling elkaar beconcurreren, maar samen optrekken. En daarmee de bv Nederland op de kaart te zetten.’

En daar vloog jouw Utrechtse collega Carl Moons, hoogleraar Klinische Epidemiologie, in?

‘Hij had net een KNAW-rapport geschreven over de introductie van medische technologie. En het was duidelijk: we moesten samen optrekken. Met alle belanghebbenden wilden we om tafel: medisch specialisten, verpleegkundigen, patiënten, methodologen, zorgverzekeraars, het zorginstituut, de Nederlandse Zorgautoriteit, het bedrijfsleven, en iemand die iets afweet van de nieuwe wet- en regelgeving. We bleken samen een rijkelijk netwerk te hebben, en hebben zestig “roadshows” gedaan om alle partijen te vinden en te verbinden. Iedereen zag de kans. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport steunde ons al snel. Evenals het Radboudumc en de umc’s van Utrecht, Maastricht en Groningen.’

Wat staat er nu?

‘HI-NL is op 29 januari officieel gelanceerd door minister Bruins, en we richten ons op vier pijlers (zie onder). De eerste is al in werking: Ronde Tafels, middagen waarop innovatoren tien minuten komen pitchen. Een wetenschappelijk medewerker van een umc checkt vooraf de claims van de innovator, en vervolgens gaan alle partijen – behalve die innovator – bespreken of we erin geloven: kloppen de claims, wat doet de concurrentie, hoe krijg je een CE-norm, hoe ziet een vervolgstudie eruit? Dat koppelen we terug. Een van de innovators noemde het de droom van iedere innovator: alles wat je normaal in vijf tot tien jaar tegenkomt, van idee tot lanceren in de markt, hoort die nu in één middag. Bovendien ontdekt hij hoe de innovatie in het zorgproces past. Want een apparaat staat nooit op zichzelf; je moet ook weten wie het gaat kopen, wie gaat het vergoeden, en – niet onbelangrijk – hoe je de beroepsgroep meekrijgt.’

Wat betekent Health Innovation NL voor het Radboudumc?

‘Het Radboudumc heeft het initiatief vanaf het begin gesteund. Ik vind dat we het als academisch ziekenhuis aan onze stand verplicht zijn om waardevolle innovaties verder te helpen. Door effectieve innovaties sneller op de markt te brengen, en onnodige innovaties achterwege te laten, kunnen we de patiëntenzorg verbeteren en de zorg betaalbaar houden.’

Hoe kijk je terug op het hele traject?

‘We hebben in korte tijd veel bereikt. Al die partijen verbonden. Ook kijkt men vanuit het buitenland naar ons. Ik denk echt dat Nederland nu beter op de kaart staat.'

Wat is Health Innovation Netherlands?

Bij Health Innovation Netherlands (HI-NL) dragen patiënten, artsen, zorgverleners, methodologen, CE-experts, ondernemers, verzekeraars, investeerders en regelgevende instanties samen bij aan het op de markt brengen van betere medische innovaties. Ze komen samen om het traject te bespreken, waardoor het proces sneller en effectiever wordt, implementatie van veelbelovende innovaties verbetert, en niet-veelbelovende innovaties worden beëindigd of vervangen.

HI-NL werkt in 4 pijlers:

1. Ronde Tafels voor innovators.
2. Aanhaken bij bestaande programma’s, zoals zorgevaluatie en gepast gebruik (ZeGG).
3. Een nieuw onderzoeksprogramma naar de beste evaluatiemethoden van innovaties.
4. Onderwijs: in kaart brengen wat we nu weten over lancering van zorginnovaties en daarin mensen opleiden.

Ziekenhuis­verplaatste zorg

De juiste zorg, op de juiste plek. Dichtbij als het kan, verder weg als het moet. Dat gunnen we onze patiënten. Op verschillende manieren werkten we daar in 2020 aan, waaronder met de 'ziekenhuisverplaatste zorg'. Dit is zorg die in de thuissituatie van de patiënt wordt geleverd door een specialistisch verpleegkundige van de reguliere thuiszorg, onder regie van een medisch specialist van het Radboudumc. Hieronder twee voorbeelden.

Immuuntherapie thuis

‘Onze patiënten die voor een melanoom thuis behandeld worden met immuuntherapie zijn heel tevreden. Ze hoeven niet meer hierheen te reizen, krijgen hun behandeling thuis in de eigen stoel bij een eigen kopje koffie’, vertelt verpleegkundig specialist Dirk van Rens. Op zijn afdeling zijn ze in 2017 gestart met immuuntherapie thuis. ‘We hebben vijf verpleegkundigen van een thuisorganisatie geschoold. Zij gaan naar onze patiënten door het hele land: van Winterswijk en Breda tot Heerlen. Ze werken met onze pompen en onder onze verantwoordelijkheid.'

Voorheen moesten de patiënten twee keer per drie weken hier naartoe komen, en dat twee jaar lang. Nu komen ze nog één keer per maand op de poli om hun conditie te controleren. ‘Immuuntherapie thuis is patiëntvriendelijk en wij houden meer plek over op de drukbezette dagbehandeling voor andere patiënten. Bijkomend voordeel is dat de verpleegkundigen een beter beeld krijgen van de situatie thuis. “Deze patiënt heeft moeite met de verwerking van de ziekte.” “Weet je dat deze mevrouw heel slecht loopt?” Vaak zeggen patiënten daar niets over tijdens hun polikliniekbezoek. Nu kunnen we dat bespreekbaar maken.’

Ander voorbeeld: controle van maagsonde

‘Ik ben heel blij dat we gebruik kunnen maken van de kennis die anderen al hebben opgedaan met ziekenhuisverplaatste zorg. Bijvoorbeeld rond ICT, financiën en juridische zaken’, zegt Marriëtte Muijser-Schoonderbeek, verpleegkundig specialist in opleiding bij Maag-, Darm- en Leverziekten (MDL). Zij zette in 2020 binnen haar afdeling een traject op voor de circa 200 patiënten die nu nog elke drie maanden naar het Radboudumc komen om de gastrostomiekatheter te laten wisselen. ‘Vaak moet dat levenslang. Het merendeel komt van buiten de regio en ze moeten vaak iemand regelen om mee te gaan.

De thuiszorg kan deze handelingen heel goed overnemen en ook ondersteuning bieden als de katheter er onverwacht uitvalt. Nu moeten patiënten dan binnen acht uur hier zijn omdat het fistelkanaal anders dichtgroeit.’ MDL gaat eerst een pilot draaien met de ZZG Zorggroep en wil het daarna landelijk uitrollen. ‘We gaan scholing aanbieden, maar moeten bijvoorbeeld ook het vertrouwen winnen van patiënten. Zij denken onterecht dat het hier veiliger is.’

Kerncijfers duurzaamheid

Bekijk alle kerncijfers 2020 van het Radboudumc 

Duurzaamheids­beleid

Het Radboudumc gaat voor duurzame, innovatieve en betaalbare zorg. Duurzame zorg wil zeggen dat we de zorg persoonsgericht, toegankelijk en betaalbaar willen houden, ook voor de kinderen van onze kinderen. Dit doen we door het aanbieden van toekomstbestendige zorg, onderwijs en onderzoek, zowel in ecologisch, sociaal en economisch opzicht. We streven naar maximale positieve impact op de gezondheid en minimale negatieve impact op het milieu.

Het duurzame gedachtegoed is geïntegreerd in de strategie van het Radboudumc. Dit draagt bij aan ons streven om een duurzaam Radboudumc te zijn tot in de haarvaten: dat alle medewerkers en studenten duurzaam denken en doen. We trekken samen op met de Radboud Universiteit en vele andere partners om onze ambities te realiseren te bereiken. In 2020 werkten we verder aan de ambities we ze geformuleerd hebben in het Duurzaamheidsplan 2017-2020.

Onze ambities

We gaan voor:

• CO₂-neutraal 
• circulaire bedrijfsvoering
• duurzaam werken
• een gezonde omgeving

Deze ambities zijn gekoppeld aan de Sustainable Development Goals. Dit zijn de duurzame ontwikkelingsdoelen opgesteld door de Verenigde Naties. Doel hiervan is een einde te maken aan armoede, ongelijkheid en klimaatverandering. Het Radboudumc heeft aansluiting gezocht bij zes van de zeventien doelen:

• goede gezondheid en welzijn (#3)
• duurzame en betaalbare energie (#7)
• verantwoorde consumptie en productie (#12)
• klimaatactie (#13)
• leven in het water (#14)
• partnerschappen om doelstellingen te bereiken (#17)

Om kennis op te doen van derden en om expliciet zichtbaar te maken dat we de SDG-doelstellingen onderschrijven, zijn we sinds 2020 partner van SDG Nederland. 

Stappen in 2020

In 2020 zijn we begonnen met het opstellen van het nieuwe duurzaamheidsbeleid 2021-2025 in gezamenlijkheid met de Radboud Universiteit. Dit beleid ligt in lijn met het bestaande beleid en zal in 2021 bekrachtigd worden door de Raad van Bestuur van het Radboudumc en het College van Bestuur van de Radboud Universiteit.

Ook hebben we onze ambities en doelstellingen verwoord in een addendum op de Green Deal Duurzame Zorg. We zijn ervan overtuigd dat we door het bundelen van krachten en het delen van kennis een versnelling kunnen creëren in de duurzame ontwikkeling in de zorg. Het addendum is een verdieping en concretisering op de door de Nederlandse Federatie van universitair medische centra (NFU) Nederlandse ondertekende Green Deal Duurzame Zorg in 2018.

Lees meer

• actuele informatie over duurzaamheid op onze website
• gezamenlijke duurzaamheidsagenda van Radboud Universiteit en Radboudumc

Duurzame zorg

We creëren toegevoegde waarde door actief in te zetten op het stimuleren van een gezondheidsbevorderende omgeving. Dat betekent: een omgeving die bijdraagt aan het voorkomen van ziektes, aan sneller herstel van patiënten en aan het met plezier en vitaal kunnen werken en studeren. We richten ons hierbij niet alleen op de fysieke omgeving. Ook onze zorgprocessen willen we zo duurzaam mogelijk inrichten: gezondheidsbevorderend met minimale negatieve impact op het milieu. Verschillende initiatieven hebben hieraan in 2020 bijgedragen. Hieronder vindt u enkele voorbeelden. 

De groene operatiekamer

Een Operatiekamers-afdeling (OK) beslaat wat betreft vierkante meters meestal maar een klein deel van een ziekenhuis. Toch zijn de inkomsten van een ziekenhuis voor ongeveer 50% afkomstig van verrichtingen, die grotendeels op de OK plaatsvinden. Ongeveer 30-40% van alle materialen die dagelijks een ziekenhuis binnenkomen, worden verbruikt op de OK. En 20%-30% van het afval van het ziekenhuis komt van de OK. De drie grote 'vervuilers' op een OK zijn de luchtbehandeling, inhalatie-anesthetica en afval. Het Radboudumc is zich bewust van deze impact op de omgeving. Onze afdeling Operatiekamers (OK) startte daarom in 2017 een ambitieus programma: ‘Het Radboudumc heeft de groenste OK van Europa in 2022’. Een groene OK is een operatiekamer waar het milieu minimaal wordt belast en waar maximaal aandacht is voor de gezondheid van de patiënt en medewerker.

Sinds 2019 wordt ‘s nachts de luchtbehandeling op de OK grotendeels uitgeschakeld. We gebruiken minder schadelijke anesthesiemiddelen.In 2020 is het afval scheiden op de Operatiekamers goed gaan lopen; 80% van het niet-besmette afval wordt gescheiden. Daarnaast is de afdeling Oogheelkunde groene lakens gaan gebruiken in plaats van wegwerpdekens en deze afdeling mindert waar mogelijk het gebruik van papieren schortjes. Daarnaast is ervoor gezorgd dat de saturatiemeters voor baby’s herbruikbaar zijn en worden de wegwerp bloeddrukbanden vervangen door herbruikbare bloeddrukbanden. Ook is op initiatief van het Radboudumc en met hulp van het ministerie van VWS is een landelijk netwerk 'De groene OK' opgericht door alle 'snijdende' wetenschappelijke verenigingen en beroepsverenigingen van OK-medewerkers om specialisten en ziekenhuizen te ondersteunen die zich met de verduurzaming van de OK bezighouden. ​Het Radboudumc participeert lokaal en via het landelijke netwerk in diverse onderzoeken om het afval op de OK substantieel te verminderen en waar mogelijk circulair te hergebruiken. 

Groene farmacie

In Nederland wordt jaarlijks voor miljoenen aan ongebruikte geneesmiddelen voor kanker weggegooid. Deze ongebruikte geneesmiddelen worden vernietigd, wat leidt tot verspilling. In 2020 startte het Radboudumc met onderzoek om te bepalen of ongebruikte medicijnen bij patiënten met kanker opnieuw uitgegeven kunnen worden. Hiervoor worden alle ongebruikte medicijnen verzameld door de apotheek. Daar wordt gekeken of de medicatie goed is bewaard en nog voldoet aan alle kwaliteitseisen. Medicijnen die aan alle eisen voldoen worden aan een andere patiënt verstrekt, die dezelfde medicatie nodig heeft. Ook worden er gesprekken met patiënten gevoerd om het proces naar hun wensen in te richten.

Daarnaast onderzocht het Radboudumc in 2020 nieuwe duurzame manieren van geneesmiddelgebruik tijdens opname, waarbij de patiënt meer regie krijgt. Daaruit bleek onder andere dat de geneesmiddelverspilling met 40% afneemt doordat patiënten hun thuismedicatie meenemen naar het ziekenhuis en deze gebruiken tijdens opname.

Minder contrastmiddelen

Jaarlijks komt in Nederland 30 ton contrastmiddelen in het oppervlaktewater terecht. Röntgencontrastmiddelen worden vooral ingezet bij röntgenonderzoek en CT-scans. De vloeistoffen verlaten via de urine het lichaam en komen via het riool en de rioolwaterzuiveringsinstallaties in het oppervlaktewater terecht. Contrastmiddelen worden slecht afgebroken in het milieu en zijn over het algemeen lastig te verwijderen tijdens rioolwaterzuiveringsprocessen. Het Radboudumc werkte er ook in 2020 aan om deze hoeveelheid terug te dringen, uiteraard zonder dat de kwaliteit van de patiëntenzorg in het gedrang komt. We verminderden en het maakten bewuster gebruik van contrastmiddelen. We pasten bijvoorbeeld de hoeveelheid contrastvloeistof bij CT-scans aan op basis van het gewicht van de patiënt. En we werkten met flacons met verschillende volumes, waardoor minder restanten overbleven.

Het groene laboratorium

Ook met onze laboratoria hebben we in 2020 gewerkt aan duurzaamheid. We zijn bijvoorbeeld gestart met de Freezer Challenge. Hierbij werden onderzoeksgroepen en afdelingen uitgedaagd om de ultrakoude (ULT) vriezers duurzamer te gebruiken. Deze vriezers, vaak ingesteld op -80 graden Celsius, verbruiken veel energie. De resultaten waren boven verwachting. De besparing komt neer op circa 53 ton CO₂-uitstoot op jaarbasis.

Andere initiatieven in 2020

• Gezondheid en preventie 
• Duurzame, gezonde voeding 
• Beter gezond

Duurzaam onderwijs

Onderwijs heeft een belangrijke rol in de transitie naar duurzame zorg. Hieronder vindt u een greep uit onze mijlpalen hierin uit 2020. Op het gebied van duurzaamheid in onderwijs en opleiding werken wij nauw samen met de Radboud Universiteit. 

Opleiden voor duurzame zorg

Het Radboudumc vindt het belangrijk dat studenten vaardigheden leren waarmee ze goed kunnen blijven functioneren in een constant veranderende wereld. We willen graag dat studenten vanuit een integrale, holistische benadering invulling kunnen geven aan de zorg. We bevinden ons nog aan het begin van dat pad; kleine stapjes worden gezet. Duurzame zorg vraagt dus om leven lang lerende professionals.

Om deze professionals op te leiden, moeten ook de leeromgevingen veranderen. Deze moeten meer ruimte bieden voor eigenaarschap, kritische reflectie en persoonlijk leiderschap. De afgelopen jaren hebben we hiermee belangrijke stappen gezet, bijvoorbeeld met de curriculumherziening. Maar ook hiervoor geldt: we bevinden ons nog altijd aan het begin van het pad. In de bacheloropleidingen werken we aan duurzame zorg met bijvoorbeeld het toegenoemen contact met de patiënt vanaf het eerste studiejaar, met de leerlijn professionaliteit en met innovatieprojecten. De master- en vervolgopleidingen staan nog voor een uitdaging omdat ze zo verweven zijn met de werkpraktijk. 

Plan van aanpak

In 2020 is het plan van aanpak vastgesteld voor de integratie van duurzaamheid in het onderwijs door het College van Bestuur van de Radboud Universiteit. Eén van de gestelde doelen is dat alle studenten in aanraking komen met vraagstukken rond duurzaamheid. Op de website van Radboud Duurzaam (Radboud Centre for Sustainability Challenges) ziet u welke van de zeventien sustainable development goals van de Verenigde Naties in welke opleidingen, waaronder Faculteit Medische Wetenschappen, momenteel al een plek krijgen. De komende jaren wordt dit uitgebreid. Een ander duurzaam wapenfeit in 2020 was de benoeming van Marc Davidson, als hoogleraar Filosofie van duurzaamheid en milieu. 

Radboud Green Office

Het Radboud Green Office is het duurzame trefpunt van de Radboud Universiteit en het Radboudumc. We nodigen studenten bijvoorbeeld uit om tijdens hun studie een bijdrage te leveren aan het verduurzamen van de campus door het doen van onderzoek. Kruisbestuiving tussen onderwijs, onderzoek en zorg vindt plaats in zogenoemde ‘living labs’. Eén ervan in 2020 ging bijvoorbeeld over het thema ‘terugdringen medicijnverspilling’.

Duurzaam onderzoek

Doen we de goede onderzoeken en doen we deze onderzoeken op de goede manier? Dit zijn de vragen die centraal staan als we het hebben over duurzaam onderzoek. Goede onderzoeken voegen waarde toe. De aandacht voor preventie, het voorkomen van ziekte, wordt hierin steeds groter. Denk bijvoorbeeld aan de relatie tussen pesticiden en parkinson. Diverse studies hebben aangetoond dat mensen gemiddeld jonger parkinson krijgen als ze zijn blootgesteld aan pesticiden. Of de relatie tussen voeding en gezondheid. Een gezond voedingspatroon verlaagt de kans op diverse ziektes.

Naast de aard van de onderzoeken is ook de manier waarop onderzoek uitgevoerd wordt van belang. Een duurzame onderzoekspraktijk streeft naar een lage CO₂-footprint, voorkomt onnodig grondstoffenverbruik en vindt plaats in een gezonde en inclusieve werkomgeving. In 2020 is onder andere vanuit onze afdeling Medische microbiologie een wetenschappelijke studie uitgevoerd, waarin is berekend dat 5.000 bezoekers van een congres van tropenartsen en -onderzoekers samen goed waren voor 44 miljoen vliegkilometers. Dit komt neer op een emissie van ruim 8.600 ton CO₂. Het bevorderen van bewustwording en, waar mogelijk, het vinden van duurzamere alternatieven voor internationale reizen zijn belangrijke speerpunten van ons nieuwe vliegbeleid. Naar verwachting wordt dit nieuwe vliegbeleid, dat wordt opgesteld in samenwerking met de Radboud Universiteit, in 2021 vastgesteld.

Klik op de afbeelding voor een vergroting