Cerebrale amyloïd angiopathie (CAA)

Oorzaak van CAA

Cerebrale amyloïd angiopathie (CAA) is het gevolg van samenklontering van het eiwit amyloïd-bèta in de kleine en middelgrote bloedvaten in de hersenen. We weten nog niet hoe het komt dat deze eiwitten gaan stapelen. Mogelijk heeft het te maken met een verstoorde balans tussen het aanmaken en opruimen van het eiwit amyloïd-bèta.

Het samenklonteren van het amyloïd-bèta eiwit treedt op aan de buitenkant van de hersenbloedvaten. Langzaam sluiten de laagjes eiwit het bloedvat af van de omgeving. Het stapelen gaat ongemerkt door, totdat delen van het vat verschrompelen. Hierdoor stroomt door die delen het bloed eigenlijk alleen nog maar door een holle verpakking van samengeklonterde amyloïd-bèta eiwitten. Deze eiwitbuis scheurt makkelijker dan een gezond bloedvat.

Verschillende vormen

De meeste mensen met cerebrale amyloïd angiopathie zijn 50 jaar of ouder en hebben de niet-erfelijke (ook wel genoemd: sporadische) variant van CAA. De ziekte is hier spontaan opgetreden en er is geen afwijking in het erfelijke materiaal te vinden. Bij deze mensen zijn er geen familieleden met dezelfde aandoening en de ziekte wordt niet doorgegeven aan de kinderen. De ziekte komt vaker voor als de leeftijd toenmeemt. Er zijn op dit moment geen andere risicofactoren bekend voor het krijgen van CAA.
 
De meest voorkomende erfelijke variant van CAA in Nederland heet “Hereditary Cerebral Hemorrhage with Amyloïdosis- Dutch Type (HCHWA-D)”. Dit wordt ook wel “de Katwijkse ziekte” genoemd, omdat de ziekte vooral voorkomt bij een aantal families afkomstig uit de omgeving van Katwijk. Er wordt geschat dat in Nederland enkele honderden mensen HCHWA-D hebben. Deze aandoening is vast te stellen door onderzoek van het erfelijk materiaal.  Bij HCHWA-D krijgen mensen op jongere leeftijd, gemiddeld 50 jaar, een hersenbloeding. Voor meer informatie over de HCHWA-D, kunt u terecht op de website van de patiëntenvereniging: http://www.hchwa-d.nl/.

De rol van amyloïd-bèta bij de ziekte van Alzheimer

Het amyloïd-bèta eiwit is ook betrokken bij de ziekte van Alzheimer. Bij de ziekte van Alzheimer stapelt het eiwit amyloïd-bèta, in een andere samenstelling, zich op tussen de zenuwcellen in het hersenweefsel zelf. Dit noemen we “amyloïde plaques”. Daarnaast komt cerebrale amyloid angiopathie regelmatig voor in combinatie met de ziekte van Alzheimer.

Symptomen

Hersenbloedingen

Cerebrale amyloïd angiopathie kan bloedingen in de hersenen veroorzaken. Grotere bloedingen kunnen ernstige gevolgen hebben zoals verlamming, taalproblemen, problemen met zien of met de coördinatie. Daarnaast kan er sprake zijn van kleine bloedingen, ook wel microbloedingen genoemd. Deze hoeven geen klachten te geven, maar kunnen wel zichtbaar zijn op de MRI. Lees meer over hersenbloedingen. 

Herseninfarcten

Bij patiënten met CAA kunnen ook kleine herseninfarcten gezien worden op de MRI scan (microinfarcten). Een herseninfarct is een doorbloedingsstoornis in een bloedvat in de hersenen. Net als bij microbloedingen geven deze kleine herseninfarcten meestal geen klachten. We vermoeden wel dat microinfarcten en microbloedingen problemen met het geheugen en het denken als gevolg kunnen hebben. 

Korte, voorbijgaande neurologische uitvalsverschijnselen

Bij CAA kunnen zogenaamde “voorbijgaande focale neurologische episodes” voorkomen. Hierbij kunnen patiënten gedurende enkele minuten last van hebben van verschillende klachten zoals: gevoelsstoornissen, tintelingen, verkrampingen of schokken van een ledemaat, plotseling ontstane zwakte van een ledemaat, vlekken in het gezichtsveld, verlies van het gezichtsveld of problemen met het spreken. Meestal zijn de klachten na enkele minuten weer verdwenen. Deze klachten kunnen lijken op TIAs (“transient ischaemic attacks”), maar ontstaan vaak niet helemaal plotseling.

Stoornissen in het denken en dementie

Cerebrale amyloïd angiopathie leidt bij een deel van de patiënten tot problemen van het denkvermogen. Dit kunnen klachten zijn van de ruimtelijke oriëntatie, taalstoornissen of problemen met het herinneren van recente gebeurtenissen. Soms ontstaat dementie. We kunnen niet voorspellen bij wie er dementie ontstaat en bij wie niet. Lees meer over dementie. 

Gedragsveranderingen en neuropsychiatrische symptomen

Gedragsveranderingen en neuropsychiatrische symptomen komen regelmatig voor bij mensen met hersenziekten, ook bij CAA. Wanneer de diagnose CAA wordt gesteld, heeft dat vaak grote impact. Het brengt onzekerheid met zich mee, en symptomen van CAA kunnen invloed hebben op uw dagelijks leven. Het komt voor dat mensen hierdoor bijvoorbeeld somber, meer prikkelbaar of angstig worden. 
Daarnaast kan de ziekte zelf ook de hersenen beïnvloeden, en zo veranderingen in het karakter, gedrag of de stemming geven. Bij een onderzoek onder veertig mensen met CAA vonden we bij ongeveer de helft van de mensen één of meer neuropsychiatrische symptomen. De meest voorkomende symptomen waren: apathie (minder initiatief nemen, meer onverschilligheid), depressieve stemming, prikkelbaarheid en agitatie (rusteloosheid). 

Geen symptomen

Er zijn ook mensen met CAA die geen klachten hebben. Het vermoeden op het bestaan van CAA ontstaat dan meestal doordat er een MRI scan is gemaakt waarop microbloedingen te zien zijn. Microbloedingen kunnen ook veroorzaakt worden door andere ziekten dan CAA.

Verloop van de ziekte

Cerebrale amyloïd angiopathie is een aandoening die langzaam ernstiger wordt. De manier waarop de ziekte verloopt, is bij iedereen anders. De kans op een hersenbloeding is verhoogd bij patiënten met CAA, maar dat betekent niet dat iedereen met CAA ook echt een hersenbloeding krijgt. De kans is eveneens groot dat patiënten met CAA problemen krijgen met hun geheugen, maar ook hier geldt dat niet iedereen met CAA daar last van krijgt.

Onderzoek en diagnose

Wanneer een patiënt met een hersenbloeding wordt opgenomen zoeken we naar de oorzaak van de hersenbloeding. CAA is één van de mogelijke oorzaken. Soms ontdekken we de ziekte bij patiënten die de polikliniek bezoeken vanwege geheugenproblemen.
 
De diagnose niet-erfelijke (of sporadische) cerebrale amyloïd angiopathie wordt meestal gesteld met behulp van een MRI scan van de hersenen. We kijken op de MRI scan onder andere naar de aanwezigheid en de plaats van microbloedingen en eventueel grotere bloedingen. Voor het vaststellen van de mogelijkheid dat er inderdaad sprake is van CAA zijn internationale afspraken gemaakt (de internationale “Boston criteria”). Op basis van de MRI kan er sprake zijn van “mogelijk CAA”, of van “waarschijnlijk CAA”. De diagnose CAA kan pas met zekerheid gesteld worden door onderzoek van een stukje hersenweefsel onder de microscoop. Hiervoor zou een stukje hersenweefsel moeten worden afgenomen met een biopt. Dit gebeurt echter heel zelden.
 
Als er aanwijzingen zijn voor de erfelijke variant van CAA, is het mogelijk om onderzoek op het erfelijk materiaal te verrichten. Er wordt dan bij patiënten met het vermoeden op HCHWA-D (de Katwijkse ziekte) specifiek gekeken naar het APP gen (“amyloid precursor protein”).

Als u een (verdenking) op de diagnose CAA hebt, en daar meer informatie over wilt, kunt u door de huisarts, of door uw eigen neuroloog verwezen worden naar de poli neurologie van het Radboud UMC. Wij maken dan voor u een afspraak met één van de neurologen die hierin gespecialiseerd is.

Behandeling

Er is geen oorzakelijke behandeling mogelijk voor CAA. Het is wel belangrijk om de bloedvaten van de hersenen in een zo goed mogelijke conditie te houden. Vooral een te hoge bloeddruk is schadelijk en moet behandeld worden. Klachten passend bij voorbijgaande focale neurologische episode kunnen behandeld worden met medicijnen. Om zo goed mogelijk te herstellen van de gevolgen van een hersenbloeding kan revalidatie in een daarvoor gespecialiseerde instelling noodzakelijk zijn.