Onze impact voor lerenden in 2020

Onderzoek jezelf als dokter

Zeker in onrustige tijden is het goed om met wat afstand naar jezelf te kijken en te observeren wat deze tijden met je doen. Ook als aios of ervaren huisarts. Midden in coronatijd ontwierp de Huisartsenopleiding van het Radboudumc hiervoor het facultatieve, online onderwijsprogramma de Quest met als doel te onderzoeken welke arts je bent of wilt zijn, alsook de mens erachter. 

Gevoelens van onzekerheid overspoelden veel zorgverleners aan het begin van de coronacrisis door het zoeken naar structuur, het missen van kennis en de angst voor het “niet weten”. Terwijl het vergaren van kennis slechts één facet is om naar antwoorden te zoeken voor ingewikkelde vraagstukken, wordt in de praktijk vaak vergeten waarop je ook kunt terugvallen: jezelf als dokter en als instrument.

Podcast en dichtregels

‘Wanneer je gaat questen leer je jezelf bevragen’, vertelt Jurian Rooks, huisarts in opleiding en deelnemer aan de Quest. ‘Het programma geeft je daarvoor alle vrijheid. Elke week kreeg ik een vraag in de mail en allerlei content aangereikt, zoals theorie, podcasts, video’s, oefeningen of een paar dichtregels. Ik keek dan naar wat ik interessant vond of wat me gewoon leuk leek.’ In het programma krijgen deelnemers wel stappen mee om te volgen, maar mag je helemaal je eigen weg kiezen. Jurian: ‘Niets moeten, dat zie je niet zo vaak in onderwijs. Maar in dit onderwijs staat “het mogen” voorop. Vanaf het begin was ik hierdoor enthousiast.’

Type

Uit de Quest kun je halen wat voor jou belangrijk is, vertelt Jurian. ‘Neem nou een van de vijf vragen die centraal staan: hoe comfortabel voel ik me bij wat ik doe? Voor mij ging deze vraag heel erg over hoe ik mijn huisartsenvak wil invullen: wat voor type ben ik en wat voor type dokter wil ik zijn? Als ik naar mezelf kijk, dan ben ik een dokter die heel erg rekening houdt met de mens achter een patiënt. Ik sta als arts dichtbij en toon veel betrokkenheid. Ik denk dat dát belangrijk is om goed in mijn vak te zijn.’

Prikkelend

Een korte video waarin filmregisseur Steven Spielberg vertelt over het luisteren naar je intuïtie, hielp Jurian beseffen dat hij plattelandsdokter wil zijn. Gewoon in de Achterhoek, zijn geboortestreek. Ook in een liedje van de Drentse singer-songwriter Daniel Lohues, vond Jurian de bevestiging dat hij zijn toekomst niet zag in een stadspraktijk. Jurian: ‘Na twee minuten lezen, kijken of luisteren, verloor ik mezelf soms helemaal in zoiets als dat liedje. Ik nam het echt mee in mijn dag. De vijf vragen van de Quest zijn zo triggerend dat ze me langere tijd bezighielden en ik er met mijn vrienden ook mooie gesprekken over had. Het programma zorgt ervoor dat je in heel brede zin jezelf als dokter kunt onderzoeken. Dat maakt dat ik deze manier van onderwijs iedereen gun.’

Theater­voor­stelling over hoge werkdruk

Op 5 februari 2020 organiseerde de opleiding Geneeskunde de interactieve theatervoorstelling ‘TIME-OUT!’ over omgaan met werkdruk en plezier houden in je werk. De voorstelling was bedoeld voor coassistenten, arts-assistenten (AIOS) en opleiders.

Hoe komt het dat veel coassistenten en jonge opgeleide professionals in groten getale lijden onder stress, (te) hoge werkdruk, burn-out, en daardoor te vaak om- en uitvallen? Waarom is het zo moeilijk bespreekbaar te maken of er iets aan te doen? Niet aanstellen, gewoon doorgaan, of slaan we alarm? En hoe dan? Hoe zorg je eigenlijk goed voor je eigen welzijn en vitaliteit? In de creatieve interactieve voorstelling TIME-OUT! gingen coassistenten, arts-assistenten (AIOS) en opleiders hierover het gesprek met elkaar aan.

Wat was de aanleiding om de voorstelling op te voeren?

‘Uit diverse evaluaties blijkt dat coassistenten graag onderwijs willen over overstijgende thema’s die raken aan hun dagelijks werk, maar niet medisch inhoudelijk zijn. Zoals wat betekent het beroepsgeheim voor mij, carrièreplanning, financiën van de gezondheidszorg, gezondheidsrecht en vitaliteit’, vertelt Bregje van Bon, klinisch geneticus, opleider en docent-lid van het Onderwijs Management Team van de master Geneeskunde. Bregje is medeorganisator van de voorstelling.

‘Binnen het thema vitaliteit zien we dat coassistenten geregeld worstelen hoe om te gaan met de plots veranderde werkdruk en verantwoordelijkheden; van student naar coassistent, en daarna weer van coassistent naar arts-assistent (AIOS)’, vervolgt Bregje. ‘Ze vragen zich af hoe ze een betere balans kunnen krijgen. Daarnaast zien we in de praktijk dat onder artsen werkdruk ook een grote rol speelt. Uit onderzoek (Medisch Contact, september 2018) komen cijfers dat 19% van de arts-assistenten tekenen van een burn-out vertoont.’

Wat konden coassistenten en AIOS leren van de voorstelling?

Bregje: ‘Het is een andere manier van onderwijs om werkdruk, stress en burn-outklachten zichtbaar en bespreekbaar te maken. Het was een interactieve voorstelling met theater, muziek en een live- en online-onderzoek. Aansluitend konden mensen met een drankje napraten. De voorstelling had een positieve en laagdrempelige insteek waarbij je leerde kritisch naar jezelf en naar je omgeving te kijken en nadenken over hoe dit kan veranderen.’

Waarom was het belangrijk dat opleiders ook kwamen kijken?

Bregje: ‘Juist voor het bespreekbaar maken van dit soort thema’s was het belangrijk dat mentoren en opleiders ook kwamen kijken. Niet iedereen durft er “zomaar” over te praten. Tijdens en na deze voorstelling kon dat op een laagdrempelige manier. Op een later moment kon er vervolgens ook makkelijker op worden teruggegrepen. Bijvoorbeeld in het CKO-na-onderwijs (reflectie op en evaluatie van coschappen), in teambesprekingen of individueel.’

Waarin verschilt de arts van de toekomst met mijn generatie?

In augustus 2020 begon een nieuwe lichting Geneeskunde-studenten. Hun studieprogramma, het curriculum, is toekomstbestendiger gemaakt met nieuwe richtlijnen. Aan 3 artsen van andere generaties en 1 student vroegen we: waarin verschilt de arts van de toekomst met mijn generatie?

‘Je moet opkomen voor de belangen van de patiënt’

Willemijn van Erp, specialist Ouderengeneeskunde en onderzoeker op het gebied van zeer ernstig niet-aangeboren hersenletsel - Lichting 2003

‘Mijn opleiding was zo op de tweede lijn gericht, dat ik er pas na mijn afstuderen achter kwam dat het echte verhaal voor veel patiënten pas na ontslag uit het ziekenhuis begint. Het nieuwe Raamplan bereidt studenten, denk ik, veel evenwichtiger voor op hun rol als arts. Een coschap Ouderengeneeskunde is voor de dokter van de toekomst onmisbaar en bovendien een prachtig vak dat iedere arts van dichtbij moet hebben meegemaakt.
De toegenomen nadruk op competenties als “maatschappelijk handelen” en “leiderschap” juich ik toe. Het is je taak als dokter om je maatschappelijk te roeren, om op te komen voor de belangen van je patiënt. Medisch-wetenschappelijke expertise geeft je recht van spreken, maar dat betekent niet automatisch dat er naar je geluisterd wordt'.

‘Samen bespreken we de behandelmogelijkheden’

Frank van den Hoogen, KNO-arts - Lichting 1982

‘Vroeger was je als dokter de baas. Je gaf een behandeladvies en ging er simpelweg vanuit dat de patiënt het opvolgde. Tegenwoordig bespreek je samen met de patiënt de behandelmogelijkheden. Het is mooi dat studenten nu vanaf de start van de studie contact hebben met de patiënt.

Ik ben opgeleid om op basis van mijn kennis en kunde beslissingen te nemen. Tegenwoordig zijn behandelingen gebaseerd op protocollen en richtlijnen. Als een arts tegenwoordig zijn werk niet goed doet, kan de patiënt nagaan of alles goed gegaan is. Het onaantastbare van de dokter is weg. Gelukkig maar. Het is goed dat artsen zich openstellen voor feedback en kritiek. Zelfreflectie zie je duidelijk terug in de studie.

Een zin uit het Raamplan spreekt me enorm aan: “Een arts moet kunnen samenwerken in een onbekende, wisselende leefwereld en/of werkomgeving, met een hoge mate van onzekerheid.” Het belang hiervan hebben we in de coronacrisis maar al te goed gezien. In no time is de zorg op zijn kop gezet. Het is belangrijk dat je vanuit de studie al leert om “richtlijn- en protocol-overstijgend” in te spelen op onbekende situaties.’

‘Je moet nu een homo universalis zijn’

Sascha Scharenborg, tweedejaars student Geneeskunde - Lichting 2019

‘Uit het Raamplan maak ik op dat je tegenwoordig als arts echt een homo universalis moet zijn. Ik denk dat het daarom nu moeilijker is om een goede arts te zijn dan vroeger. Je moet niet alleen kennis hebben over de ziekte en behandeling, maar ook over de persoon achter de ziekte: wie is de patiënt, wat wil hij of zij? Mensen leggen heel veel vertrouwen en verantwoordelijkheid in hun arts. Dat is best eng, maar het is ook een uitdaging om iemand zo goed mogelijk te helpen. Het is daarom fijn dat er in de opleiding veel aandacht is voor consultvoering en communicatie met de patiënt. Daarbij ben je als dokter niet meer zoals vroeger een eenling die beslissingen neemt, maar functioneer je in een team professionals waarbij je met zijn allen de beste zorg voor de patiënt uitstippelt. Dat leer ik ook in de studie.

Van mij mag voeding wel een prominentere rol krijgen in de geneeskundestudie. Artsen geven leefstijladviezen, dan is het fijn om ook meer over voeding te weten.’

‘Punt van aandacht is de basale anatomische kennis’

Micha Holla, orthopedisch chirurg/traumatoloog en docent - Lichting 1992

‘Het is goed om te zien dat veel Radboudumc-kernwaarden in het landelijke raamplan zitten, zoals het centraal stellen van de patiënt en innovatieve, persoonsgerichte zorg. Daarbij is het belangrijk dat studenten al vroeg contact maken met patiënten. De leerstof wordt hierdoor direct relevanter en begrijpelijker. Dat was in mijn tijd echt anders, met een jarenlange focus op de theorie. Daarnaast is er nu meer aandacht voor maatschappelijke aspecten, waaronder preventie en toegankelijkheid van zorg. Tijdens mijn studie waren dat thema's voor biomedische wetenschappers en bestuurskundigen. Punt van aandacht is dat dit niet doorslaat, en ten koste gaat van basale anatomische kennis. Daar is in het Raamplan en in ons nieuwe curriculum helaas minder ruimte voor. Naar mijn mening is echter een goede basale anatomische kennis niet alleen essentieel voor snijdende specialisten, maar voor iedere arts.'

Waar moet de arts van de toekomst aan voldoen?

De nieuwe richtlijnen voor de opleiding Geneeskunde, het Raamplan Artsopleiding 2020, werden opgesteld door een landelijke NFU-commissie onder leiding van opleidingsdirecteur Geneeskunde Marjolein van de Pol en directeur Radboudumc Health Academy Roland Laan. Belangrijke aandachtspunten naast de medische kennis? Preventie, het voorkomen van onnodige zorg en een persoonsgerichte benadering voor patiënten. Daarnaast moet de arts leren inspelen op veranderingen in de maatschappij, én op constant vernieuwende kennis en technologie: studenten leren verantwoordelijkheid te nemen voor hun leerproces. Roland Laan: ‘Meer dan ooit moet de arts aandacht hebben voor de zinvolheid, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg. Kunnen bijdragen aan zorginnovatie. Met dit raamplan zetten we ook in op maatschappelijk handelen en leiderschap.’

Kerncijfers onderwijs

Bekijk alle kerncijfers 2020 van het Radboudumc 

Corona en onderwijs

Half maart 2020 viel het onderwijs van onze medische opleidingen stil door de coronacrisis; ook het praktijkonderwijs en veel stages konden niet meer doorgaan. Waar mogelijk werd het onderwijs snel omgezet naar digitale onderwijsvormen. Dankzij enorme inzet van docenten en de Radboudumc Health Academy zijn er virtual classrooms, webinars, chatrooms en andere nieuwe onderwijsvormen gecreëerd. Docenten die als arts nodig waren in de kliniek, werden veelal vervangen door andere docenten. Veel studenten die eigenlijk coschappen moesten lopen, meldden zich aan als flexmedewerker in de zorg.

Nauwelijks studievertraging

Onze inzet was vanaf het begin om studenten zo min mogelijk vertraging te laten oplopen. Met maatwerk werd naar de diverse groepen en personen gekeken: studenten die tegen het einde van hun opleiding zaten, kregen zo mogelijk voorrang. Om aankomende eerstejaarsstudenten niet te laten starten in een digitale omgeving, werd hierop ook vast voorgesorteerd. We hebben ervoor kunnen zorgen dat er nauwelijks studievertraging is opgelopen en dat onze studenten ondanks alles goed hebben kunnen presteren.

Onderzoek naar impact op universitair leven

Een groep Radboud-onderzoekers van vier faculteiten van de Radboud Universiteit, onder wie Yvonne Engels van het Radboudumc, zette direct aan het begin van de crisis een onderzoek op naar de impact van de coronamaatregelen. Ze onderzochten communicatie, welzijn en zingeving onder studenten en medewerkers, en vroegen hoe zij de relatie met de universiteit ervaren in deze situatie. Uit een tussentijds rapport (juni 2020) op basis van onderzoek onder medewerkers en studenten van de Radboud Universiteit bleek dat welzijn en zingeving in de eerste maand van de crisis intact bleven. Wel was de samenwerking met collega’s, medestudenten en docenten minder intensief geworden, en vonden studenten dat de kwaliteit van het onderwijs in de eerste maand van de coronacrisis was achteruitgegaan.

Menukaart 'opleiding' voor docenten

Lesgeven in coronatijd was anders dan we gewend waren. Aan de ene kant vielen er mogelijkheden weg, aan de andere kant kwamen er ook allerlei mogelijkheden bij. De Radboudumc Health Academy maakte speciaal voor deze periode een aangepaste menukaart over online onderwijs.

Scholingsprogramma voor verpleegkundigen

De Radboudumc Health Academy ontwikkelde samen met zorgmanagers en teamleiders van Intensive Care en reguliere COVID-19-afdelingen tijdens de coronacrisis een scholingsprogramma voor de verpleegkundigen en onder meer anesthesiemedewerkers, die – als dat nodig was - konden worden ingezet in de coronazorg. Voor de verschillende COVID-19-werkplekken werd in beeld gebracht wat er van een verpleegkundige of ondersteuner wordt verwacht. Er zijn taakkaarten gemaakt en er is gekeken welke kennis en vaardigheden daarvoor nodig zijn. Vervolgens is daar een leertraject aan gekoppeld. In het scholingsprogramma wordt niet alleen kennis gedeeld, maar er zijn bijvoorbeeld ook patiëntverhalen in vervlochten. Met filmpjes, podcasts of Virtual Reality is het programma beeldend gemaakt en speelt beleving een belangrijke rol.

Mijlpalen onderwijs in 2020

Door de coronacrisis zijn vele ontwikkelingen in ons onderwijs anders gelopen dan verwacht. Bekijk elders op deze website de effecten van corona op ons onderwijs. Hieronder vindt u enkele andere mijlpalen en leerpunten uit 2020 op het gebied van onderwijs en opleiding:

• We zijn in 2020 gestart met de inrichting van één loket voor alle vragen aan de Radboudumc Health Academy.
• De ICT-ondersteuning binnen het onderwijs heeft in 2020 verder vorm gekregen. Er is gekozen voor een volgorde in voortrekkersrol in die ondersteuning: Radboud Universiteit, Radboudumc en Radboudumc Health Academy. De bedoeling hiervan is dat we zo individuele maatwerkoplossingen voorkomen. 
• Voor de overgang van postacademisch onderwijs Tandheelkunde naar het aanbod van de Radboudumc Health Academy zijn belangrijke eerste stappen gezet in personeel en systemen. 
• De aanpassing van de master Geneeskunde is voortgezet, om deze beter te laten aansluiten op de aangepaste bacheloropleiding. De start van de ontwikkeling van een nieuwe master die ook aansluit op het Raamplan Artsopleiding 2020 is uitgesteld tot 2021. 
• Er is verder gewerkt aan de herziening van de bacheloropleiding Tandheelkunde. 
• Op het gebied van docentprofessionalisering is geïnvesteerd in de professionalisering van coaches met een succesvolle eerste (online) leergang en in professionalisering van docenten op het gebied van H5P. Met H5P kunnen docenten laagdrempelig zelf digitaal interactief leermateriaal maken. 
• In december 2020 is een gemoderniseerd Skills & SImulatielab opgeleverd in het in 2021 geopende Experience Center. In het lab kunnen studenten diverse vaardigheden trainen. 

Duurzaam onderwijs

Onderwijs heeft een belangrijke rol in de transitie naar duurzame zorg. Hieronder vindt u een greep uit onze mijlpalen hierin uit 2020. Op het gebied van duurzaamheid in onderwijs en opleiding werken wij nauw samen met de Radboud Universiteit. 

Opleiden voor duurzame zorg

Het Radboudumc vindt het belangrijk dat studenten vaardigheden leren waarmee ze goed kunnen blijven functioneren in een constant veranderende wereld. We willen graag dat studenten vanuit een integrale, holistische benadering invulling kunnen geven aan de zorg. We bevinden ons nog aan het begin van dat pad; kleine stapjes worden gezet. Duurzame zorg vraagt dus om leven lang lerende professionals.

Om deze professionals op te leiden, moeten ook de leeromgevingen veranderen. Deze moeten meer ruimte bieden voor eigenaarschap, kritische reflectie en persoonlijk leiderschap. De afgelopen jaren hebben we hiermee belangrijke stappen gezet, bijvoorbeeld met de curriculumherziening. Maar ook hiervoor geldt: we bevinden ons nog altijd aan het begin van het pad. In de bacheloropleidingen werken we aan duurzame zorg met bijvoorbeeld het toegenoemen contact met de patiënt vanaf het eerste studiejaar, met de leerlijn professionaliteit en met innovatieprojecten. De master- en vervolgopleidingen staan nog voor een uitdaging omdat ze zo verweven zijn met de werkpraktijk. 

Plan van aanpak

In 2020 is het plan van aanpak vastgesteld voor de integratie van duurzaamheid in het onderwijs door het College van Bestuur van de Radboud Universiteit. Eén van de gestelde doelen is dat alle studenten in aanraking komen met vraagstukken rond duurzaamheid. Op de website van Radboud Duurzaam (Radboud Centre for Sustainability Challenges) ziet u welke van de zeventien sustainable development goals van de Verenigde Naties in welke opleidingen, waaronder Faculteit Medische Wetenschappen, momenteel al een plek krijgen. De komende jaren wordt dit uitgebreid. Een ander duurzaam wapenfeit in 2020 was de benoeming van Marc Davidson, als hoogleraar Filosofie van duurzaamheid en milieu. 

Radboud Green Office

Het Radboud Green Office is het duurzame trefpunt van de Radboud Universiteit en het Radboudumc. We nodigen studenten bijvoorbeeld uit om tijdens hun studie een bijdrage te leveren aan het verduurzamen van de campus door het doen van onderzoek. Kruisbestuiving tussen onderwijs, onderzoek en zorg vindt plaats in zogenoemde ‘living labs’. Eén ervan in 2020 ging bijvoorbeeld over het thema ‘terugdringen medicijnverspilling’.

Organisatie van onderwijs

Al onze onderwijs- en opleidingsactiviteiten zijn samengebracht in de Radboudumc Health Academy (RHA). Het gaat dan om de academische opleidingen (bijvoorbeeld Geneeskunde), medische vervolgopleidingen, vervolgopleidingen voor verpleegkundigen en paramedici en bij- en nascholing voor alle professionals.

Voor de verschillende werkterreinen van de RHA zijn er een kernopdracht, missie en strategie. De vakinhoudelijke expertise van docenten is georganiseerd in de afdelingen van het Radboudumc. De expertises op gebied van leren en ontwikkelen, organiseren en logistiek en onderwijsservices zijn binnen de RHA belegd. Op verschillende terreinen wordt intensief en goed samengewerkt met de Radboud Universiteit, bijvoorbeeld op het gebied van digitale onderwijsinnovatie.