Autologe stamcel­transplantatie

Over de autologe stamcel­transplantatie

Bij een autologe stamceltransplantatie krijgt u uw eigen stamcellen terug. Autoloog betekent ‘van zichzelf’.

Beenmerg is het zachte sponsachtige materiaal binnenin de botten. Stamcellen zijn onrijpe bloedcellen die ontstaan in het beenmerg. Het zijn de moedercellen van alle cellen in het bloed en rijpen uit tot rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. De rode bloedcellen zorgen voor zuurstoftransport in het lichaam, de witte bloedcellen beschermen tegen infecties en de bloedplaatjes helpen bij de bloedstolling. Het lichaam heeft al deze cellen nodig om te kunnen overleven.

Door stamcellen te stimuleren met een groeifactor kunnen deze zich verplaatsen van het beenmerg naar het bloed. Op dat moment kunnen de stamcellen middels een afereseprocedure uit het bloed gecentrifugeerd worden. Na transplantatie nestelen de toegediende stamcellen zich weer in het beenmerg om uit te groeien tot gezonde cellen.



Een autologe stamceltransplantatie kan toegepast worden bij de volgende indicaties:

• Multipel myeloom (MM)
• Lymfeklierkanker
• Acute myeloïde leukemie (AML)
• Systemische sclerose (sclerodermie)
• AL-amyloïdose

• Doel van een autologe stamceltransplantatie

  Een autologe stamceltransplantatie is een onderdeel van een behandeling met hoog gedoseerde chemotherapie. Zonder autologe stamceltransplantatie kan het beenmerg niet herstellen van zo’n intensieve behandeling. Daarom krijgt u na de chemotherapie de geoogste stamcellen weer terug. Deze stamcellen moeten het beenmerg, dat door de chemotherapie beschadigd is, weer opbouwen.

• Procedure

  Kort samengevat ziet het traject van een autologe stamceltransplantatie er als volgt uit:

  1. Chemotherapie (klinisch of poliklinisch)
  2. Het mobiliseren van stamcellen
  3. Het oogsten van stamcellen
  4. De opname voor een autologe stamceltransplantatie met voorbehandeling door middel van chemotherapie (conditionering), gevolgd door het toedienen van de stamcellen.

• Chemotherapie (klinisch of poliklinisch)

  De chemotherapie die u krijgt voordat de stamcellen worden verzameld, noemen we ook wel de mobilisatiekuur. Deze kuur kan poliklinisch gegeven worden, maar het kan ook zijn dat u hiervoor wordt opgenomen op de verpleegafdeling Hematologie. Het precieze behandelschema bespreekt uw behandelend arts en casemanager Hematologie met u.
  
  De mobilisatiekuur bestaat uit chemotherapie, gevolgd door injecties met een groeifactor. De groeifactor zorgt ervoor dat uw stamcellen versneld worden aangemaakt.

• Het mobiliseren van stamcellen

  Om zoveel mogelijk stamcellen te kunnen oogsten, krijgt u een aantal dagen achter elkaar een groeifactor (Filgrastim) via een injectie onder de huid toegediend. Deze injectie dient u in principe zelf toe. De groeifactor zorgt ervoor dat het aantal stamcellen in het beenmerg toeneemt en zich uiteindelijk verplaatsen (mobiliseren) naar de bloedbaan. Het oogsten van de stamcellen gebeurt vrijwel altijd in combinatie met chemotherapie.
  Het aantal stamcellen dat moet worden afgenomen, hangt onder andere af van uw ziektebeeld en behandeling.
  
  Meest voorkomende klachten bij het gebruik van de groeifactor zijn:

  • bot- en spierpijnklachten
  • griepachtige verschijnselen
  • hoofdpijn
  • vermoeidheid

• Het oogsten van stamcellen

  Tegen het eind van de periode waarin de groeifactor wordt toegediend, wordt bloed bij u afgenomen. Deze bloedafname noemen we de ‘CD34-meting’. Aan de hand hiervan berekenen we of er voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn om dezelfde dag of de dag daarna te kunnen oogsten. Het kan zijn dat u de volgende dag terug moet komen voor opnieuw een bloedafname, wanneer er nog niet voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn. Als er voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn, kunnen ze geoogst (afgenomen) worden.
  
  Het oogsten van de stamcellen gaat als volgt:

  • U wordt met 2 infusen in beide armen aan een aferese-apparaat gekoppeld. Dit is een speciaal centrifuge-apparaat. Als u niet goed te prikken bent, plaatsen we een speciaal infuus in de lies.
  • Via het ene infuus komt uw bloed in het aferese-apparaat.
  • Het aferese-apparaat centrifugeert het bloed. Hierdoor scheiden de stamcellen zich van andere bloedcellen.
  • Het bloed zonder de stamcellen gaat via het tweede infuus weer terug in het lichaam. 
  • De geoogste stamcellen worden opgevangen en vervoerd naar het stamcellaboratorium waar zij geteld en ingevroren worden. U krijgt deze stamcellen pas later weer toegediend.

• De opname voor een autologe stamceltransplantatie met voorbehandeling met chemotherapie (conditionering), gevolgd door het toedienen van de stamcellen

  Na het oogsten van de stamcellen kan de transplantatie gepland worden. De opname volgt enkele weken na het oogsten. Voorafgaand aan de transplantatie krijgt u een intensieve chemokuur. Deze kuur heet de conditionering. Het is afhankelijk van uw ziektebeeld welke conditionering u krijgt.
  
  U krijgt tijdens deze opname een hoge dosis chemotherapie. Hierdoor gaan de kankercellen in uw lichaam dood, maar wordt ook een groot deel van het beenmerg vernietigd. Het lichaam is dan niet meer in staat om voldoende bloedcellen aan te maken. Daarom krijgt u na de kuur de geoogste stamcellen terug. Deze stamcellen nestelen zich in uw beenmerg en maken daar nieuwe bloedcellen aan.
  
  Patiënten die verwezen zijn uit het ‘Jeroen Bosch ziekenhuis’ in ’s Hertogenbosch, ‘Slingeland Ziekenhuis’ in Doetinchem, ‘Rijnstate’ in Arnhem of ziekenhuis ‘Gelderse Vallei’ in Ede worden in principe overgeplaatst naar het verwijzend ziekenhuis op de dag nádat de stamceltransplantatie heeft plaatsgevonden.
   
  Na de teruggave van uw eigen stamcellen volgt een periode die door de meeste patiënten als zwaar wordt ervaren. Ongeveer een week na het begin van de chemotherapie begint de ‘dip-periode’. Gedurende deze periode is uw weerstand verminderd door de afname van het aantal rode- en witte bloedcellen en de bloedplaatjes. Het beenmerg is immers uitgeschakeld door de hoge dosis chemotherapie en het duurt ongeveer twee weken voordat de teruggegeven stamcellen in het beenmerg zijn genesteld en weer nieuwe bloedcellen gaan maken. Door het lage aantal witte bloedcellen heeft u tijdens de dip-periode een verminderde afweer en daardoor een vergrote kans op infecties.
   
  Na ongeveer twee weken herstellen uw bloedwaarden. Zodra deze voldoende hersteld zijn en er verder geen complicaties zijn, mag u met ontslag.

Psychische en emotionele be­las­ting

Uw ziekte en behandeling kan voor u en uw omgeving een hoop onzekerheid met zich meebrengen. Pas na afloop van de behandeling beseft u vaak wat voor impact de ziekte op het leven van u én uw naasten heeft gehad en wellicht nog steeds heeft. Aandacht geven aan uw emoties is belangrijk, ook al zou u deze soms liever willen onderdrukken of vermijden. Geef uzelf en uw naasten de tijd om aan de nieuwe situatie te wennen en probeer over uw gevoelens te blijven praten. Als u merkt dat uw klachten aanhouden, kunt u de hulp van de psycholoog of maatschappelijk werk inschakelen. De casemanager Hematologie kan u hierin ondersteunen. Zij kan u adviseren bij uw vragen of u doorverwijzen.

Instanties voor informatie, ondersteuning en lotgenotencontact zijn:

• Patientenorganisatie Hematon
• Kanker.nl
• Helen Dowling Instituut
• Stichting Jong & Kanker AYA

Voeding en bewegen

Het is belangrijk dat u thuis en tijdens de opnames er alles aan doet om kracht en conditie zo veel mogelijk te behouden. Wij helpen u hierbij op verschillende manieren.

• De 'Kom voorbereid' polikliniek

  Uit onderzoek blijkt hoe gezonder u aan de behandeling begint, u daar na de behandeling ook profijt van heeft. Dit noemen we “better in, better out”. 

  U kunt voor de opname naar een “Kom voorbereid” polikliniek komen. Als u wilt nemen we binnen 2 weken na uw bezoek aan de stamceltransplantatie-consulent contact met u op over deelname aan de ‘’Kom voorbereid poli’. U krijgt uitleg over de indeling van de ochtend en er wordt een afspraak ingepland. U neemt deel aan de bijeenkomst in de periode voorafgaand aan uw opname voor de stamceltransplantatie.

  Uw bezoek aan de polikliniek

  De ‘’Kom voorbereid poli’’ (KVP) begint met een gezamenlijke presentatie. Daarna heeft u een individueel consult met zowel de diëtist als de fysiotherapeut. De Kom voorbereid poli duurt een hele ochtend of hele middag. Tijdens deze afspraak brengen zij uw huidige conditie, kracht- en voedingstoestand in kaart. Daarna krijgt u een advies om thuis uw conditie, kracht en voedingstoestand te verbeteren. Dit advies krijgt u mee in een brief.

  De fysiotherapeut kijkt naar uw belastbaarheid en neemt een kracht- en conditietest af. Wij adviseren hiervoor gemakkelijk zittende kleding en schoeisel. Na afloop ontvangt u een individueel trainingsadvies, waarmee u kunt gaan trainen bij een (oncologisch) fysiotherapeut bij u in de buurt. 

  De diëtist beoordeelt uw voedingstoestand door middel van een door u ingevuld eetdagboek en zal daarnaast verschillende metingen uitvoeren. Deze metingen bestaan onder andere uit het bepalen van het gewicht, de handknijpkracht en de lichaamssamenstelling. Hierna krijgt u (individuele) voedingsadviezen mee voor thuis.

• Beweging tijdens uw opname

  Wij bieden patiënten die in het traject voor een stamceltransplantatie zitten de mogelijkheid om op de afdeling Hematologie door de fysiotherapeut begeleid te worden. Door de ziekte en de behandeling bent u moe en heeft u minder zin om actief te zijn, waardoor u minder beweegt. 

  Om dit te doorbreken is het fijn om te weten wat u zelf kunt doen en hoe dit veilig kan.

  Tijdens de opname op de afdeling Hematologie kunt u trainen met het materiaal dat de fysiotherapeut u aanbiedt op de kamer. Op uw kamer staat een hometrainer en de fysiotherapeut maakt samen met u een persoonlijk oefenprogramma. U krijgt dumbbells, een oefenprogramma en instructies. Ook kunt u begeleiding krijgen bij uw training op de kamer. Uiteraard zijn zij ook beschikbaar voor advies bij andere klachten, zoals nek- of rugklachten en ademhalingsklachten. 

• Voeding tijdens uw opname

  Tijdens uw opname wordt u begeleid door een diëtist. De diëtist kijk naar uw voedingsinname. Ook krijgt u krijgt advies bij voedingsgerelateerde klachten tijdens de verschillende fases van de behandeling, om zo uw voeding te optimaliseren. 

• Fysiotherapie thuis

  Iedereen is bekend met gespecialiseerde fysiotherapie zoals een manueel- of sportfysiotherapeut. De specialisatie oncologiefysiotherapeut is minder bekend. Het netwerk van oncologiefysiotherapeuten wordt steeds uitgebreider. De oncologiefysiotherapeut richt zich op de verschillende fases van het revalidatieproces en de oncologische zorg. Op Onconet.nu en defysiotherapeut.com kunt u een gespecialiseerd oncologisch fysiotherapeut bij u in de buurt vinden. 

• Meer informatie

  Online is veel informatie beschikbaar. Wij raden de onderstaande websites aan: 

  • www.tegenkanker.nl/beweging  
  • www.voedingenkankerinfo.nl
     

Toestemmings­verklaring

De afdeling hematologie wil graag van u weten of u toestemming verleent tot het vertrekken van medische gegevens aan het Radboudumc en of u wilt deelnemen aan wetenschappelijk onderzoek.

Komt u voor het eerst naar de afdeling hematologie van het Radboudumc? Dan ontvangt u hiervoor formulieren bij uw afspraakbevestiging. Deze kunt u thuis alvast rustig doorlezen en meenemen naar uw afspraak. 

Meer informatie ter voorbereiding op uw afspraak

Beoordeling van uw fitheid Fit for Transplant

Beoordeling van uw fitheid voorafgaand aan de stamceltransplantatie

Een stamceltransplantatie is een ingrijpende en intensieve behandeling. Over het algemeen is de kans op nadelige gevolgen van de behandeling groter op hogere leeftijd. Ook fitheid en veerkracht voorspellen de kans op nadelige gevolgen. Om een betere inschatting te maken van uw algehele medische conditie, is het zorgpad ‘Fit for Transplant’ ingericht. 

U wordt verwezen naar de polikliniek Geriatrie voor de beoordeling van fitheid en veerkracht als:

• U ouder bent dan 60 jaar en in aanmerking komt voor een allogene stamceltransplantatie.
• U ouder bent dan 65 jaar en in aanmerking komt voor een autologe stamceltransplantatie of CAR-T celtherapie. 

Veel factoren zijn van invloed op uw fitheid en veerkracht. De geriater of verpleegkundig specialist geriatrie zal met u spreken over uw klachten en problemen op lichamelijk, mentaal, psychisch en sociaal vlak. Verder worden er op de polikliniek Geriatrie een aantal korte testen afgenomen. 

Mogelijke uitkomsten

Een team van artsen (hematologen en geriaters), verpleegkundig specialisten en paramedici bespreken gezamenlijk de uitkomsten van de onderzoeken. Voorbeelden van paramedici zijn de fysiotherapeut, diëtist, maatschappelijk werker en psycholoog. 

Er zijn 3 uitkomsten mogelijk:

1. U bent fit en u heeft voldoende veerkracht. U hebt geen verhoogd risico op nadelige uitkomsten van de behandeling. 
2. U bent minder fit en u heeft onvoldoende veerkracht. Er wordt een plan gemaakt met het team om uw conditie te verbeteren. 
3. U bent te kwetsbaar voor de behandeling. 

Beslissing voor de behandeling

De geriater heeft een adviserende rol in uw behandelproces. De beslissing om de stamceltransplantatie wel of niet uit te voeren is niet alleen afhankelijk van uw fitheid, maar hangt ook samen met de ernst van uw ziekte en het type transplantatie dat nodig is om uw ziekte te genezen. De uiteindelijke beslissing om de transplantatie wel of niet door te laten gaan ligt bij u en uw behandelend hematoloog.  

Focusonderzoek

Chemotherapie voorafgaand aan de stamcelafname

De chemotherapie die u krijgt voordat de stamcellen worden verzameld, noemen we ook wel de ‘mobilisatiekuur’. Enkele dagen na de chemotherapie start u met een groeifactor. Dit stimuleert de aanmaak van nieuwe stamcellen en zorgt er uiteindelijk voor dat de stamcellen zich verplaatsen (mobiliseren) van het beenmerg naar het bloed. De chemotherapie kan poliklinisch gegeven worden (op de dagbehandeling Hematologie van het Radboudumc of op de dagbehandeling van het verwijzend ziekenhuis), maar het kan ook zijn dat u enkele dagen wordt opgenomen (op de verpleegafdeling Hematologie van het Radboudumc of op de verpleegafdeling van het verwijzend ziekenhuis). Van uw behandelend arts en casemanager Hematologie hoort u wanneer en welke chemotherapie u krijgt en hoeveel dagen u de groeifactor moet toedienen.

Maatregelen thuis na chemotherapie

Hier vindt u adviezen over maatregelen voor thuis na chemotherapie (download the Arabic version here).

Afvalstoffen van de chemotherapie kunnen tot maximaal een week na de kuur in uw lichaam aanwezig zijn. Uw behandelend arts, verpleegkundig specialist en/of oncologieverpleegkundige kunnen u vertellen hoe lang dat in uw geval duurt. Binnen die tijd wordt de chemotherapie door uw lichaam afgebroken en verlaat in kleine hoeveelheden uw lichaam via uw uitscheidingsproducten urine, ontlasting,braaksel, speeksel, wondvocht, zweet, spermavocht, vaginavocht.

Chemotherapie kan schadelijk zijn voor gezonde mensen. Vooral verpleegkundigen, die hier tijdens hun werk veel mee in aanraking komen, lopen een risico. Hiervoor nemen zij extra beschermende maatregelen, zoals het dragen van handschoenen. Omdat u thuis maar een korte tijd in aanraking komt met chemotherapie, zijn de risico’s voor uw omgeving nihil. Toch vinden wij het belangrijk om u op een aantal zaken te wijzen.

Het is belangrijk dat u aan uw familie en hulpverleners meldt dat u behandeld wordt met chemotherapie. Stel hen ook op de hoogte van de maatregelen die hieronder staan beschreven. Met het opvolgen van deze maatregelen kunt u de risico’s voor uw omgeving tot een minimum beperken en hoeft u zich niet onnodig ongerust te maken. Als u nog vragen hierover heeft kunt u contact opnemen met de oncologieverpleegkundigen.

Contact

• U hoeft lichamelijk contact met uw naasten niet te vermijden. Een hand geven aan bezoek is geen bezwaar. Knuffelen of het geven van een zoen is niet schadelijk.
• Persoonlijke hygiëne is belangrijk om contact met afvalstoffen van de chemotherapie via uw uitscheidingsproducten te minimaliseren. Wij adviseren u om 1x per dag onder de douche of in bad te gaan en goed uw handen te wassen na uw toiletbezoek.

Medicijnen

Als u chemotherapie in tabletvorm thuis moet innemen, let dan op het volgende:

• Medicijnen niet malen of breken.
• Als u de tabletten niet kunt slikken en u mag volgens de bijsluiter oplossen, dan kunt u de tabletten in een medicijnbekertje laten oplossen. Nadat u het opgedronken heeft, kunt u het bekertje in een dubbele zak doen. Dit mag in een plastic zakje. Sluit deze zak goed. Doe de dichtgeknoopte plastic zak in een vuilniszak en gooi deze daarna met het huisvuil (restafval) weg of maak schoon met een gewoon afwasmiddel.
• Na inname handen wassen.

Restanten medicatie moeten altijd bij de apotheek worden ingeleverd.

Urine en ontlasting

• U mag elk toilet gebruiken.
• Advies is aan mannen om zittend te plassen, dit veroorzaakt minder spatten. 
• Verwijder eventuele druppels op de toiletbril deppend met droog toiletpapier. 
• Spoel het toilet na gebruik 2x door met (indien aanwezig) gesloten deksel. 
• Als u een blaaskatheter heeft, vervang dagelijks de opvangzak. Doe de opvangzak (in verband met mogelijke lekkage) in een dubbele zak. Dit mag in een plastic zakje. Sluit deze zak goed. Doe de dichtgeknoopte plastic zak in een vuilniszak en gooi daarna met het huisvuil (restafval) weg.
• Wanneer u een ondersteek of urinaal leegt, voorkom dan spatten door de inhoud voorzichtig langs de binnenrand van het toilet te gieten. 
• Een ondersteek of urinaal spoelt u eerst om met koud water. Vervolgens reinigen met een gewone zeepoplossing zoals een allesreiniger. Gebruik geen chloor of alcohol. 
• Alle uitscheidingsproducten kunnen via het riool worden afgevoerd.
• Was de handen goed na toiletgang en het opruimen van urinaal/ondersteek.

Wegwerphandschoenen

Bij contact met urine, ontlasting en braaksel adviseren wij aan verzorgers/naasten om wegwerphandschoenen te dragen. Dit geldt zowel voor schoonmaakwerkzaamheden en contact met zichtbaar besmet wasgoed (zie de informatie bij ‘Besmet wasgoed’).

Schoonmaken

• Maak het toilet en de douche minimaal 1x per week schoon. Of vaker, wanneer deze erg vies zijn. Gebruik een allesreiniger of groene zeep. Gebruik geen chloor of alcohol. Chloor en alcohol fixeert de cytostaticaresten alleen; en verwijdert het niet.
• Als de vloer of de vloerbedekking besmet is geraakt met braaksel, urine of andere lichaamsvloeistoffen dep de vloer of vloerbedekking dan eerst droog met absorberend keukenpapier. Maak de vloer daarna schoon met een gewone zeepoplossing zoals een allesreiniger.
• Reinig na de eerste week de wc-borstel met een gewone zeepoplossing zoals een allesreiniger. Gebruik geen chloor of alcohol.

Besmet wasgoed

Voor wasgoed dat in aanraking is gekomen met urine, ontlasting, braaksel of bij ernstige transpiratie geldt:

• Verzamel het wasgoed in een aparte goed afsluitbare plastic zak.
• Was het direct. Dompel eventueel een enkel kledingstuk onder in een emmer koud water als u het niet meteen wast. 
• Gebruik eerst een koud spoelprogramma met alleen de zichtbaar besmette kleding of beddengoed, dus geen ander wasgoed toevoegen. 
• Daarna een wasprogramma dat geschikt is voor het materiaal. Hierbij mag u ander wasgoed toevoegen.

Braaksel

• Wees extra voorzichtig als u chemotherapie als tablet, capsule of drank hebt gekregen. Tot 2 uur na inname is de chemotherapie nog in hoge concentratie aanwezig in het braaksel. 
• Indien mogelijk gaat u naar het toilet als u moet braken. 
• Wanneer dit niet mogelijk is gebruik dan zoveel mogelijk wegwerpmateriaal. Denk hierbij aan een plastic draagtas in een emmer. Gooi de tas direct weg in een aparte dubbele plastic vuilniszak om lekken te voorkomen. 
• Braaksel mag worden weggegooid in het toilet. Spoel het toilet 2x door met het deksel dicht. 
• Was uw handen met zeep na het braken of opruimen van braaksel. 
• Bent u misselijk en braakt u af en toe, leg een wegwerponderlegger of een handdoek op het kussen. 
• Het zuur van het braaksel verhoogt de kans op gaatjes in uw tanden. Daarom is het belangrijk dat u na het overgeven uw mond spoelt met ruim water.

Afval

Afvalmaterialen zoals bijvoorbeeld gebruikte wegwerphandschoenen, wegwerponderlegger, incontinentiemateriaal, bakjes van braaksel of stomamateriaal verzamelt u in een plastic zak en vervolgens in een plastic vuilniszak. Deze kunt u bij het normale huisvuil zetten (restafval).

Overige gebruikte materialen

Voor gebruik van bestek, serviesgoed en andere gebruiksartikelen zijn geen speciale maatregelen nodig.

Seksualiteit

Het is niet bekend of en in welke mate cytostatica opgenomen wordt in het sperma of het slijmvlies van de vagina. Gebruik daarom gedurende de risicoperiode bij het vrijen een condoom.

Zwangerschap

Cytostatica kunnen aangeboren afwijkingen veroorzaken. Het is daarom raadzaam voor zowel vrouwelijke als mannelijke patiënten tijdens en na de behandeling zwangerschap te voorkomen door anticonceptie te gebruiken. Orale anticonceptiva (de pil) zijn niet betrouwbaar tijdens chemotherapie. Bespreek welke anticonceptiemaatregelen en hoelang deze toegepast moeten worden met uw behandelend arts. Indien er een vermoeden is van een zwangerschap, breng dan direct uw arts op de hoogte. Wanneer iemand in uw omgeving een kinderwens heeft of zwanger is, dan is het extra belangrijk om alle bovenstaande adviezen op te volgen. Reden: de chemotherapie kan een negatief effect hebben op de zwangerschap, met name tijdens de eerste drie maanden. Als u de adviezen volgt dan is er geen bezwaar tegen het bezoek van zwangeren.

Mondverzorging tijdens chemotherapie Waarom is dit belangrijk?

In de periode dat u chemotherapie krijgt, is een goede mondverzorging heel belangrijk. In uw mond zijn van nature allerlei bacteriën, schimmels en virussen aanwezig. In gezonde omstandigheden beschermt het mondslijmvlies u tegen het binnendringen van deze ziekteverwekkers.

De chemotherapie tast de beschermende functie van uw mondslijmvlies aan. Hierdoor kunnen wondjes in uw mond ontstaan. Bovendien vermindert de chemotherapie uw afweer, waardoor u extra vatbaar bent voor infecties. De wondjes in uw mond kunnen daardoor sneller dan normaal geïnfecteerd raken.

Als u uw tanden niet voldoende poetst, hoopt zich rond en tussen uw tanden en kiezen veel plaque op. Dat voelt onprettig, vergroot het risico op gaatjes en tandvleesontsteking en is een mogelijke bron van infectie. Om de kans op een infectie via wondjes in uw mond te verminderen, is een goede en regelmatige mondverzorging erg belangrijk.

Tips

Hieronder vindt u tips voor een goede mondverzorging rond en tijdens de chemotherapie. Bij vragen of onduidelijkheden kunt u contact opnemen met uw specialist of (oncologie)verpleegkundige.

Algemeen

• gebruik tijdens uw opname een nieuwe (elektrische) tandenborstel 
• spoel de tandenborstel na gebruik goed met stromend water af
• bewaar de borstel in een beker met de borstelkop naar boven, zodat die kan drogen aan de lucht
• poets uw tanden 2x per dag met een tandpasta waarin fluoride zit
• poets met elektrische of handtandenborstel zoals u gewend bent
• spoel na het poetsen met 1 slokje water
• als u gewend bent om dagelijks tussen de tanden schoon te maken dan kunt u dit blijven doen, tenzij uw tandvlees ernstig ontstoken is
• verzorg uw mond ook zorgvuldig in de ‘rustweken’ van de chemotherapie

Gebitsprothese

• verwijder uw gebitsprothese vóór de mondverzorging
• poets uw prothese 2x per dag (na de maaltijden en voordat u gaat slapen) met een zachte zeep, bijvoorbeeld vloeibare handzeep, en spoel af met kraanwater
• spoel uw mond grondig gedurende 1 minuut met water en eventueel kunt u met een (zeer) zachte tandborstel uw kaken en gehemelte masseren
• maak 4x per dag uw lippen vettig met vaseline uit een tube en breng dit aan met een wattenstaafje
• maak 1x per dag het gebittenbakje schoon
• laat uw prothese in de nacht bij voorkeur uit en bewaar deze droog (na het poetsen)

Mondverzorging bij veranderingen van uw mondslijmvlies

Voorbeelden van veranderingen zijn:

• roodheid van het mondslijmvlies
• pijn bij het eten, drinken of spreken
• pijn bij het indoen van uw prothese
• gevoeligheid voor kruiden, zure producten, warmte of kou
• opgezwollen mondslijmvlies
• bloedend slijmvlies

Eigen gebit

• blijf zolang het gaat uw gebit 2x per dag poetsen
• gebruik een zachte tandenborstel en gebruik bij overgevoelig tandvlees natte gazen
• als uw tandpasta gaat branden, gebruik dan een tandpasta zonder menthol, eventueel een kindertandpasta (bijvoorbeeld Elmex mentholvrij of Zendium junior)
• gebruik (kraan)water om uw mond te vochtig te maken als u een droge mond heeft
• spoel eventueel met zoutoplossing of soda-oplossing (natriumbicarbonaat) bij taai slijm

Gebitsprothese

• probeer uw gebitsprothese zo min mogelijk te dragen totdat uw mondslijmvlies weer hersteld is

Groeifactor voorafgaand aan de stamcelafname

Om zoveel mogelijk stamcellen te kunnen oogsten, krijgt u een aantal dagen achter elkaar een groeifactor (Filgrastim) via een injectie onder de huid (in de buik of het bovenbeen) toegediend. Deze injectie dient u in principe zelf toe. De groeifactor zorgt ervoor dat het aantal stamcellen in het beenmerg toeneemt en zich uiteindelijk verplaatsen (mobiliseren) naar de bloedbaan. Het oogsten van de stamcellen gebeurt vrijwel altijd in combinatie met chemotherapie, maar het kan ook zijn dat de stamcellen geoogst worden zonder chemotherapie.
De dosering van de groeifactor en het aantal stamcellen dat moet worden afgenomen, hangt onder andere af van uw ziektebeeld, behandeling en gewicht. U spuit 1 of 2 keer per dag onderhuids 1 injectie. Het toedieningsschema en de spuitjes krijgt u via de casemanager Hematologie van het Radboudumc.

• U spuit ’s morgens tussen 08.00-10.00u en (indien 2 keer per dag)  ’s avonds tussen 20.00-22.00u.
• Indien 2 verschillende doseringen: de hoge dosering (480 mcgr) in de ochtend en de lage dosering (300 mcgr) in de avond spuiten.
• U gaat door met het spuiten van de groeifactor tot de aferesearts telefonisch heeft bevestigd dat de procedure is afgerond.
• Op de dag van de stamcelafname vragen wij u om voor 07.00u te spuiten.

Meest voorkomende klachten bij het gebruik van de groeifactor zijn:

• bot- en spierpijnklachten
• griepachtige verschijnselen
• hoofdpijn
• vermoeidheid

U mag hiervoor maximaal 4 keer per dag 1000 mg Paracetamol innemen. Indien dit onvoldoende is, kunt u contact opnemen met de verpleegkundig consulent Hematologie, tel. 024-3610942 (ma-vrij 08.30-17.00u) of de verpleegafdeling Hematologie, tel. 024-3615041 (17.00-08.30u en in het weekend).

CD34 meting

Tegen het eind van de periode waarin de groeifactor wordt toegediend, wordt bloed bij u afgenomen. Deze bloedafname noemen we de ‘CD34-meting’. Aan de hand hiervan berekenen we of er voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn om dezelfde dag of de dag erna te kunnen oogsten. Het kan zijn dat u de volgende dag terug moet komen voor opnieuw een bloedafname, wanneer er nog niet voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn. Aan het einde van de middag wordt u gebeld door de aferesearts van het Radboudumc. U hoort of er voldoende stamcelen in de bloedbaan aanwezig zijn om de volgende dag te kunnen afereren. Zo niet, dan wordt er een afspraak gemaakt voor opnieuw een bloedcontrole de volgende dag. Voordat u bloed gaat prikken, vragen wij u eerst thuis de groeifactor te spuiten.

Aferese

U wordt om 08.00u verwacht bij de Hemaferese afdeling, route 605 (onderverdieping). U mag zich melden via de intercom welke u vindt bij de ingang van de dialyse/hemaferese.
Aan het eind van de aferesedag wordt u gebeld door de aferesearts van het Radboudumc. U hoort of er voldoende stamcellen zijn verzameld of dat de procedure de volgende dag nogmaals herhaald wordt. In het weekend vindt er geen CD34 meting en/of aferese plaats.

Stamcelaferese

Het afnemen van de stamcellen heet de stamcelaferese. Het juiste moment voor de stamcelaferese wordt bepaald door de hoogte van de witte bloedcellen (leukocyten) in combinatie met het percentage stamcellen.
 
Bloedafname (CD34 meting)
Tegen het eind van de periode waarin de groeifactor wordt toegediend, wordt bloed bij u afgenomen. Deze bloedafname noemen we de ‘CD34-meting’. Aan de hand hiervan berekenen we of er voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn om dezelfde dag of de dag daarna te kunnen oogsten (afnemen). Het kan zijn dat u de volgende dag terug moet komen voor opnieuw een bloedafname, wanneer er nog niet voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn. De bloedafname vindt in principe plaats op de polikliniek van het Radboudumc, ingang 8 (rechts naast de hoofdingang) route 433. Patiënten die verwezen worden uit ziekenhuis ‘Rijnstate’ in Arnhem of ‘Jeroen Bosch Ziekenhuis’ in ’s Hertogenbosch kunnen bloed af laten nemen in het verwijzend ziekenhuis. De casemanager Hematologie zal met u bespreken of dit voor u van toepassing is. Als er voldoende stamcellen in het bloed aanwezig zijn, kunnen ze geoogst worden.

Aanvang voor de afname van stamcellen

U wordt om 08.00 uur verwacht op de hemaferese afdeling van het Radboudumc, route 605. Tijdens de afname van de stamcellen zit u op een comfortabele stoel die ook in een liggende houding gebracht kan worden. Nadat het infuus is ingebracht in uw arm, wordt bloed afgenomen. Dit is belangrijk om de verhouding bloedcellen, plasma, de hoeveelheid witte bloedcellen en bloedplaatjes te bepalen. Deze informatie wordt gebruikt om het aferese-apparaat exact in te kunnen stellen. Als u niet goed te prikken bent, plaatsen we een speciaal infuus in de lies.

Tijdens de procedure

U wordt met 2 infusen in beide armen aan het aferese-apparaat gekoppeld. Dit is een speciaal centrifuge-apparaat. Via het ene infuus komt uw bloed in het aferese-apparaat. Daar wordt het bloed gecentrifugeerd. Hierdoor scheiden de stamcellen zich van andere bloedcellen. Het grootste gedeelte van het bloed (zonder de stamcellen) krijgt u vervolgens via het tweede infuus in uw andere arm weer terug.
Het is verstandig om niet te veel te drinken van tevoren. U wordt aangesloten op het aferese-apparaat en kan tussendoor niet van uw stoel opstaan. Toiletbezoek is dus ook niet mogelijk. Uiteraard kunt u wel gebruik maken van een urinaal of po.
 
Hoeveel bloed gaat er door de machine?
Een volwassen persoon heeft ongeveer 5 liter bloed. Tijdens een stamcelaferese gaat uw bloed meerdere keren door de machine. Tijdens één procedure wordt in totaal 12 tot 20 liter bloed verwerkt.
 
Welk deel van het bloed wordt er verzameld?
Alleen een klein deel van de witte bloedcellen (ongeveer 50 ml) wordt achtergehouden en ingevroren. In dit deel zitten ook de stamcellen. Daarnaast wordt een klein beetje plasma afgenomen. Dit wordt gebruikt voor het invriezen van de stamellen.
 
Hoe lang duurt de stamcelafname?
De procedure duurt gemiddeld 6 uur. De totale tijd hangt onder andere af van het aantal stamcellen dat moet worden verzameld.
 
Bijwerkingen
Tijdens de stamcelaferese wordt druppelsgewijs het antistollingsmiddel ‘citraat’ aan het afgenomen bloed toegevoegd. Dit komt ook in uw lichaam. Sommige mensen krijgen hierdoor een calciumverlaging. U voelt uw lippen tintelen en/of vingertoppen prikken. U kan ook een hongergevoel, duizeligheid of andere klachten krijgen. Het is belangrijk dat u deze klachten altijd meteen aan de verpleegkundige meldt. De verpleegkundige zal dan via het infuus een kleine hoeveelheid calcium toedienen, waardoor de klachten snel afnemen.
De dag van de stamcelaferese wordt over het algemeen als vermoeiend ervaren. U ligt een lange tijd aan het aferese-apparaat. Om deze reden mag u niet zelf naar huis rijden.

Na de procedure

Nadat de stamcellen zijn verzameld, worden zij vervoerd naar het stamcellaboratorium. Daar worden zij geteld en ingevroren. De laborant voegt voor het invriezen eerst een hoeveelheid plasma en een beetje antivries (DMSO) toe aan het afgenomen materiaal. Het antivriesmiddel voorkomt dat er tijdens het invriezen ijskristallen ontstaan in de cellen. Daardoor zouden de cellen kapot kunnen vriezen. Aan het eind van de aferesedag informeert de aferesearts van het Radboudumc u telefonisch of er voldoende stamcellen zijn verzameld. Mogelijk is er een tweede aferesedag nodig om voldoende stamcellen te verzamelen.

Per stamcelaferese vriezen we enkele zakjes stamcellen in. De stamcellen slaan we op in vloeibare stikstof, hierdoor kunnen ze jaren bewaard worden. U krijgt de stamcellen bij de opname van de stamceltransplantatie weer toegediend.

Enkele dagen na de stamcelaferese vindt er een controle plaats in het laboratorium. Er wordt gekeken hoeveel stamcellen verloren zijn gegaan bij het invriezen. 2 weken na de stamcelafname volgt de definitieve opbrengst van de hoeveelheid verzamelde stamcellen. Als de opbrengst onverhoopt toch lager is als verwacht, kan het zijn dat er een tweede stamcelaferese gepland moet worden. De behandelend arts of casemanager Hematologie informeert u hierover.

Infuus inbrengen voor de stamcelafname

Over voorbereiding autologe stamcel­transplantatie

Nadat de stamcellen zijn verzameld volgt enkele weken later de opname voor de autologe stamceltransplantatie. Ter voorbereiding op de transplantatie krijgt u een aantal onderzoeken. Hiervoor bent u één of meerdere dagdelen in het Radboudumc. Met behulp van deze onderzoeken wordt duidelijk of de voorbehandeling het gewenste effect heeft gegeven en of u fit genoeg bent om opgenomen te worden voor de stamceltransplantatie. U krijgt ook een afspraak bij de hematoloog en de casemanager Hematologie. De uitslag van de onderzoeken bespreekt de hematoloog met u. De casemanager Hematologie bespreekt de lastmeter met u en informeert u over uw opname op de verpleegafdeling Hematologie. Als de verpleegafdeling Hematologie voor u nog onbekend is, plannen we ook een rondleiding.

Opname autologe stamceltransplantatie

U wordt opgenomen op de verpleegafdeling Hematologie nadat:

• de resultaten van de onderzoeken zijn besproken in het multidisciplinair overleg 
• het laboratorium bevestigd heeft dat de te transplanteren stamcellen geschikt zijn

Voorafgaand aan uw stamceltransplantatie krijgt u één of meerdere dagen een intensieve chemokuur. Deze kuur heet de conditionering. Het is afhankelijk van uw ziektebeeld welke conditionering u krijgt. De toediening van de chemotherapie gebeurt via een infuus in uw arm of via een infuus dat we in een groot bloed vat onder het sleutelbeen inbrengen. Het infuus in een groot bloedvat onder het sleutelbeen noemen we een centraal veneuze catheter (CVK).

Het doel van de intensieve chemokuur is het doden van de resterende kankercellen. De chemokuur zorgt er ook voor dat een groot deel van het beenmerg wordt vernietigd. Het lichaam is dan niet meer in staat om voldoende bloedcellen aan te maken. Daarom krijgt u na de kuur de geoogste stamcellen terug. Deze stamcellen nestelen zich in uw beenmerg en maken daar nieuwe bloedcellen aan.

Patiënten die verwezen zijn uit het ‘Jeroen Bosch ziekenhuis’ in ’s Hertogenbosch, ‘Slingeland Ziekenhuis’ in Doetinchem, ‘Rijnstate’ in Arnhem, ziekenhuis ‘Gelderse Vallei’ in Ede of 'CWZ' in Nijmegen worden in principe overgeplaatst naar het verwijzend ziekenhuis op de dag nádat de stamceltransplantatie heeft plaatsgevonden.
  
Na de teruggave van uw eigen stamcellen volgt een periode die door vrijwel alle patiënten als zwaar wordt ervaren. Ongeveer een week na het begin van de chemotherapie begint de ‘dip-periode’. Tijdens deze periode is uw weerstand verminderd door de afname van het aantal rode- en witte bloedcellen en de bloedplaatjes. Het beenmerg is immers uitgeschakeld door de hoge dosis chemotherapie en het duurt ongeveer twee weken voordat de teruggegeven stamcellen in het beenmerg zijn genesteld en weer nieuwe bloedcellen gaan maken. Door het lage aantal witte bloedcellen heeft u tijdens de dip-periode een verminderde afweer en daardoor een vergrote kans op infecties. Tijdens de opname zien we dat de meeste patiënten vermoeidheid, misselijkheid, verlies van eetlust, beschadigde slijmvliezen van de mond/slokdarm en diarree ervaren. 
 
Na ongeveer twee weken herstellen uw bloedwaarden. Zodra deze voldoende hersteld zijn en er verder geen complicaties zijn, mag u met ontslag. De totale opname voor een autologe stamceltransplantatie (inclusief de conditionering) duurt ongeveer 3 tot 4 weken.

De transplantatie van stamcellen

Allogene stamceltransplantatie

Autologe stamceltransplantatie

Na de transplantatie

Medicijnen

Medicatie tijdens uw opname

• Samenstelling: tablet
• Werking: antibiotica dat bacteriën doodt.    
• Bijzonderheden: deze antibiotica krijgt u uit voorzorg toegediend (profylaxe), omdat u een verhoogd risico heeft op een infectie. 

Antivirale medicatie

Valaciclovir (Zelitrex®)

• Samenstelling: tablet
• Werking: antiviraal middel dat beschermt tegen een aantal virusinfecties. Dit medicijn slikt u 2 keer per dag. 
• Bijzonderheden: als u door de misselijkheid niet in staat bent om Valaciclovir in te nemen bekijkt uw behandelend arts of toediening via het infuus nodig is. 

Medicatie bij misselijkheid

U krijgt standaard medicatie toegediend om misselijkheid en braken als gevolg van chemotherapie zoveel mogelijk te voorkomen en te behandelen. 

Ondansetron (Zofran®)

• Samenstelling: smelttablet of injectie via infuus
• Werking: voorkomt of vermindert misselijkheid en overgeven bij chemotherapie. 
• Bijzonderheden: over het algemeen gebruikt u Ondansetron tot 24 uur na de laatste toediening van de chemotherapie.

Aprepitant 

• Samenstelling: tablet of capsule
• Werking: voorkomt of vermindert ernstige misselijkheid en overgeven door chemotherapie.

Dexamethason 

• Samenstelling: tablet of injectie via infuus
• Werking: vermindert misselijkheid en verbetert de eetlust.

Medicatie tegen menstruatie

Orgametril (Lynestrenol®)

• Samenstelling: tablet 
• Werking: onderdrukt de menstruatie
• Bijzonderheden: vrouwen in de vruchtbare leeftijd krijgen Orgametril totdat de hoeveelheid bloedplaatjes weer hoog genoeg is. In het geval van een doorbraakbloeding kan de dosis eventueel verhoogd worden.

De eerste periode na de transplantatie in het ziekenhuis

Dip

Weer thuis

Persoonlijke verzorging

Voeding

• Voorkom een lege maag door regelmatig (minimaal 6 keer per dag) iets kleins te eten.
• Gebruik koud voedsel, bijvoorbeeld vleeswaren in plaats van een stuk vlees bij de warme maaltijd.
• Als de warme maaltijd u tegenstaat, gebruik dan een broodmaaltijd of een maaltijdsalade.
• Maak zo min mogelijk gebruik van sterk ruikende producten, zoals ui en knoflook.
• Drink voldoende.
• Zorg voor energie- en eiwitrijke voeding.

Vermoeidheid

• Gebrek aan energie.
• Lusteloosheid.
• Minder belangstelling voor de omgeving.
• Prikkelbaarheid.
• Stemmingswisselingen.

Thuis blijven of de deur uit

Werk

Medicatie en vaccinatie

De komende maanden krijgt u nog ondersteunende medicijnen. 

Medicatie bij ontslag

Valaciclovir (Zelitrex®)

• Samenstelling: tablet
• Werking: antiviraal middel dat beschermt tegen een aantal virusinfecties. Dit medicijn slikt u 2 keer per dag tot 2 maanden na de autologe stamceltransplantatie.​

Foliumzuur

• Samenstelling: tablet 
• Werking: vitamine dat de celaanmaak stimuleert. Dit medicijn slikt u 1 keer per dag tot 3 maanden na de autologe stamceltransplantatie.

Co-trimoxazol (Bactrimel®)

• Samenstelling: tablet
• Werking: antibiotica die bescherming biedt tegen bepaalde longinfecties. Dit medicijn slikt u 1 keer per dag tot 3 maanden na de autologe stamceltransplantatie. 
• Bijzonderheden: als u overgevoelig bent voor Co-trimoxazol kunt u huiduitslag, jeuk en /of galbulten krijgen. Neem bij klachten contact op met uw behandelend arts. U krijgt dan een ander medicijn voorgeschreven. 

Amoxicilline (Clamoxyl®)

• Samenstelling: tablet
• Werking: Antibiotica. Dit moet u altijd thuis op voorraad hebben. Als u koude rillingen of koorts heeft (okseltemperatuur boven de 38°C of 38,5° gemeten met een oorthermometer of rectale thermometer) start dan direct met de Amoxicilline.  
• Bijzonderheden: bij overgevoeligheid voor Amoxicilline krijgt u Claritomycine (Klacid®) voorgeschreven.

Vaccinaties

Na een autologe stamceltransplantatie wordt u opnieuw gevaccineerd tegen kinderziektes:

• Varicella zoster
• DKTP
• Haemophilus influenza B
• Hepatitis B
• Pneumococcen
• Meningococcen 
• BMR

De vaccins kunt u afhalen bij de Radboud Apotheek of worden bij u thuis bezorgd waarna uw huisarts deze toe kan dienen. Wij informeren uw huisarts over het toedieningsschema.

Wanneer krijgt u deze vaccinaties?

• 5 maanden na een autologe stamceltransplantatie of;
• 1 jaar na een stamceltransplantatie in verband met Systemische Sclerose.  

Advies om jaarlijks de griepprik te halen

Voor alle patiënten die langer dan een half jaar geleden autoloog getransplanteerd zijn, is het advies om jaarlijks in oktober of november de griepprik bij de huisarts te halen. Uw huisarts is daarover geïnformeerd en zal u een oproep sturen.
 

Terug in uw eigen omgeving

U zult langzamerhand de draad weer op willen pakken, zoals u gewend was voor de stamceltransplantatie. U voelt zelf het beste aan wat u wilt en kunt doen. Toch moet u zeker de eerste maanden extra aandacht hebben voor wat u doet en met wie u in contact komt. Ook dit is van belang om de kans op een infectie te verkleinen.

Thuis blijven of de deur uit

Contact met mensen die ziek zijn moet u zoveel mogelijk vermijden. Dat geldt ook voor kinderen die op het moment van bezoek een kinderziekte hebben. De afweer die u had, door middel van eerdere inentingen of doorgemaakte ziekten is door de transplantatie grotendeels verdwenen. U bouwt uw afweer zelf weer op, maar dat duurt enige tijd.

School, studie en werk

Overleg met uw behandelend arts wanneer u weer kunt gaan werken of de lessen op school weer kunt volgen. Dit is afhankelijk van uw lichamelijke conditie, het soort werk dat u doet en de werkomgeving. Het kan heel stimulerend zijn om u weer "nuttig" te voelen, maar gun u zelf de tijd om lichamelijk en geestelijk bij te komen. Voor de meeste mensen is een volledige dagtaak in het begin zwaar. Overleg dit met uw behandelend arts en aarzel niet uw wensen te uiten. Nogmaals, u voelt zelf het beste wat u kunt. Ook het huishouden kunt u langzaam proberen weer op u te nemen. Vergt de zorg voor u en uw gezin door omstandigheden te veel van u en uw naasten? Dan kunt u dit bespreken met de casemanager Hematologie. Deze verpleegkundige kan u adviseren over de diverse instanties die u in de thuissituatie in de zorg kunnen begeleiden.

Vrijetijdsbesteding

Het oppakken van vrijetijdsbesteding, zoals dagjes uit, tuinieren en sporten is afhankelijk van uw conditie.
Huisdieren mogen in huis blijven, maar aangezien vooral katten en vogels gemakkelijk ziektes kunnen overdragen is het beter deze dieren niet te verzorgen. Ook het schoonmaken van dierenverblijven, vooral vogelkooien, kattenbakken en aquaria moet u aan anderen overlaten.

Seksualiteit

Tijdens de afgelopen periode van ziek zijn kan het zijn dat u minder behoefte heeft gehad om met elkaar te vrijen. Ook de intensieve behandeling en de daarop volgende isolatieperiode kunnen hieraan hebben bijgedragen.

Vrijen is na de stamceltransplantatie geen bezwaar. Het is wel belangrijk dat u en uw partner extra aandacht aan de persoonlijke hygiëne voor en na het vrijen schenken. Wanneer u nog niet veel bloedplaatjes heeft, wees dan voorzichtig bij het vrijen om bloedingen te voorkomen.

Door uw behandeling kan vrijen als minder prettig worden ervaren. Bij vrouwen kan geslachtsgemeenschap pijnlijk zijn. Dit kan veroorzaakt worden door het droger of nauwer worden van de vagina. Bij de drogist zijn er eventueel glijmiddelen te koop die het vrijen minder pijnlijk kunnen maken. Mannen kunnen impotentieklachten hebben. Dit kan bijvoorbeeld komen door een verminderde lichamelijke conditie.

U hebt weken niet samen met uw partner kunnen zijn. Uw uiterlijk is misschien veranderd door haarverlies, veranderde huidskleur, gewichtstoename of juist gewichtsafname. Aandacht voor elkaar en intimiteit kunnen erg belangrijk zijn, vooral in de periode dat het vrijen nog niet als ‘fijn’ wordt ervaren.

Het is niet altijd even makkelijk om over problemen met seksualiteit te praten. U kunt dit bespreken met uw behandelend arts of met de casemanager Hematologie. Het kan ook zijn dat u in de transplantatieperiode een ander lid van het medisch- of verpleegkundig team heeft leren kennen waar u dit liever mee wilt bespreken. Zij kunnen u adviseren of doorverwijzen naar een deskundige op dit gebied. Schroom niet om deze zaken bespreekbaar te maken.

Psychische en emotionele be­las­ting

Uw ziekte en behandeling kan voor u en uw omgeving een hoop onzekerheid met zich meebrengen. Pas na afloop van de behandeling beseft u vaak wat voor impact de ziekte op het leven van u én uw naasten heeft gehad en wellicht nog steeds heeft. Aandacht geven aan uw emoties is belangrijk, ook al zou u deze soms liever willen onderdrukken of vermijden. Geef uzelf en uw naasten de tijd om aan de nieuwe situatie te wennen en probeer over uw gevoelens te blijven praten. Als u merkt dat uw klachten aanhouden, kunt u de hulp van de psycholoog of maatschappelijk werk inschakelen. De casemanager Hematologie kan u hierin ondersteunen. Zij kan u adviseren bij uw vragen of u doorverwijzen.

Instanties voor informatie, ondersteuning en lotgenotencontact zijn:

• Patientenorganisatie Hematon
• Kanker.nl
• Helen Dowling Instituut
• Stichting Jong & Kanker AYA