Scholing Bachelor Geneeskunde

Practica lichamelijk onderzoek in de opleiding geneeskunde

Het programma Nieuwsuur besteedde in juli 2024 aandacht aan de uitkomsten van een enquête die zij samen met het blad De Geneeskundestudent hebben uitgezet. Onderdeel van de uitzending was de integriteit en het gevoel van (sociale) veiligheid tijdens een practicum over lichamelijk onderzoek dat onderdeel uitmaakt van de geneeskundeopleiding in Nederland.

De uitzending belichtte de protocollen en de keuzes die studenten hebben om al dan niet mee te werken aan dit practicum. Studenten geven aan dat zij bezwaar hebben tegen de verplichting van dit practicum, waarbij studenten in kleine groepjes onderzoek uitvoeren bij elkaar.

De richtlijnen en vereisten voor de opleiding geneeskunde zijn beschreven in het Raamplan 2020.

Raamplan 2020

Binnen het Raamplan 2020 is het kunnen uitvoeren van gedegen lichamelijk onderzoek een kerncompetentie van elke arts.

Binnen alle geneeskundeopleidingen maken practica lichamelijk onderzoek, waarbij studenten onderdelen van het lichamelijk onderzoek samen oefenen, onlosmakelijk onderdeel uit van het curriculum. (Raamplan Artsopleiding 2020; 6.3.2 Beroepsactiviteit 1.1)

Leerdoelen

De opleiding geneeskunde wordt zorgvuldig samengesteld. Elk onderdeel van de opleiding heeft haar eigen leerdoelen die essentieel zijn om later als arts om te gaan met de grote verantwoordelijkheden die horen bij het beroep van arts. De meeste artsen zullen in hun carrière met duizenden patiënten in aanraking komen die vaak in een kwetsbare situatie met een hulpvraag bij de arts terecht komen. Artsen hebben de maatschappelijke verantwoordelijkheid om hier professioneel en tactvol mee om te gaan. De opleidingen geneeskunde hebben de verantwoordelijkheid om studenten deze competenties aan te leren en hiervoor de omstandigheden te scheppen om dit in een veilige omgeving te kunnen doen. Daarom is het aanleren van lichamelijk onderzoek als verplicht onderdeel opgenomen in het curriculum.

Het goed kunnen uitvoeren van een lichamelijk onderzoek is een complexe competentie. Deze competentie omvat een kennisdeel, dat onder andere kennis van anatomische structuren, kennis over de goede uitvoering van het lichamelijk onderzoek en kennis over specifieke ziektebeelden bevat; een vaardighedendeel, waarbij geoefend wordt met het uitvoeren van verschillende handelingen van het lichamelijk onderzoek en de interpretatie daarvan; en een gedragsdeel, met name de professionele houding die je als arts moet hebben, dit bestaat o.a. uit benadering van en communicatie met de patiënt, je eigen integere opstelling als arts tegenover de patiënt.

Lichamelijk onderzoek

De practica lichamelijk onderzoek worden in kleine groepjes studenten uitgevoerd onder begeleiding van docenten. Onderzoek van hoofd/hals, neurologisch onderzoek, bewegingsapparaat onderzoek, onderzoek van pulsaties en bloeddruk, en onderzoek van buik en thorax maken onderdeel uit van de practica. Om misverstanden te voorkomen, voor deze practica worden alleen de lichaamsdelen ontbloot die voor het onderzoek nodig zijn.

Voor het aanleren van inwendig onderzoek (vaginaal en rectaal) en onderzoek van de vrouwelijke borst wordt gebruik gemaakt van poppen (fantomen) en van mensen die zich hiervoor zelf opgeven (buiten de opleiding).

Essentieel onderdeel opleiding

De verschillende faculteiten zijn zich ervan bewust dat de leerdoelen alleen goed geborgd kunnen worden als de sociale veiligheid binnen de leeromgeving gegarandeerd is. Daarom is sociale veiligheid een continu onderwerp van gesprek met studenten en andere betrokkenen bij het onderwijs. Hier wordt binnen de faculteiten veel aandacht aan besteed. Vanwege de belangrijke leerdoelen vinden wij dat dit onderdeel van het curriculum, net zoals alle andere essentiële onderdelen van de artsopleiding, geen vrijblijvend karakter heeft. We zijn continu in dialoog met alle betrokkenen om eventuele knelpunten en verbeteringen te bespreken. Ook studenten zijn hierbij in alle onderdelen vertegenwoordigd.

Veilige omgeving

Elke opleiding geneeskunde heeft een uitgebreid evaluatie- en kwaliteitssystemen voor het onderwijs. Onderwijs, toetsing en bejegeningsaspecten zijn onderdeel van deze systemen. Deze evaluaties en kwaliteitsaspecten worden gebruikt om de curricula continu te verbeteren. Daarnaast zijn bij alle opleidingen studenten ook betrokken bij het vormgeven van nieuw onderwijs en is er per faculteit of opleiding georganiseerde studentenmedezeggenschap. Daarnaast hebben alle faculteiten de laatste jaren geïnvesteerd in het bekendheid geven aan meldpunten voor grensoverschrijdend gedrag en campagnes om de sociale veiligheid te vergroten.

Basisdocument practica lichamelijk onderzoek in de maak

Op dit moment wordt landelijk gewerkt aan een onderliggend basisdocument over het uitvoeren van practica lichamelijk onderzoek binnen de opleiding geneeskunde. Hier wordt nu de laatste hand aan gelegd. Dit document dient voor de individuele faculteiten als uitgangspunt voor het inrichten van de practica lichamelijk onderzoek.

Uiteraard houdt de opleiding de ontwikkelingen in de maatschappij in het oog. Ook de inbreng van studentenvertegenwoordiging in de ontwikkeling van de opleiding wordt hierbij gehoord. Dit laat onverlet dat van artsen in Nederland een bepaalde kwaliteit wordt verwacht. Dit is de verantwoordelijkheid van de geneeskunde opleiding die deze kwaliteit moet borgen. Binnen de individuele faculteiten van de umc’s is altijd ruimte voor dialoog als een student daar behoefte aan heeft, ongeacht het onderwerp.

De faculteiten roepen studenten daarom op om bij vragen of gevoelens van onveiligheid op alle gebieden contact te zoeken met een docent, vertrouwenspersoon of studentenvertegenwoordiger om in gesprek samen tot een oplossing te komen.

Meer informatie

Meer informatie over het curriculum van de verschillende umc’s is te vinden op de eigen websites. Voor het Raamplan 2020 dat de eindtermen van de geneeskundeopleiding beschrijft kun je terecht bij de Nederlandse Federatie van universitair medisch centra (NFU) Raamplan Artsopleiding | NFU