Veelgestelde vragen

TEMPO is een wetenschappelijk onderzoek hoe de antidepressiva paroxetine en venlafaxine beter afgebouwd kunnen worden. Antidepressiva zijn veel voorgeschreven medicijnen die worden gebruikt bij depressies, maar ook bijvoorbeeld tegen angst en dwang. Het TEMPO-onderzoek wordt uitgevoerd vanuit de academische ziekenhuizen in Amsterdam en Nijmegen.

In het TEMPO-onderzoek wordt onderzocht hoe antidepressiva kunnen worden afgebouwd. Deelnemers worden ingedeeld in twee groepen. Beide groepen bouwen het antidepressivum af. Het verschil tussen de groepen zit in het tempo en de grootte van de afbouwstappen. We onderzoeken hoeveel mensen het in beide groepen lukt om het antidepressivum af te bouwen, en of dit aantal verschilt tussen beide groepen. Ook wordt gekeken naar onttrekkingsverschijnselen. Onttrekkingsverschijnselen zijn klachten die kunnen optreden tijdens of na het afbouwen van een antidepressivum. We kijken ook naar hoeveel mensen na het afbouwen (onverhoopt) opnieuw depressieve klachten krijgen.

We weten nog weinig over hoe antidepressiva het beste kunnen worden afgebouwd. In 2018 is er door artsen, patiënten en apothekers een multidisciplinair document ‘Afbouwen SSRI’s en SNRI’s’ opgesteld, waarin aanbevelingen staan over hoe antidepressiva zoals paroxetine en venlafaxine kunnen worden afgebouwd. Dit document geeft handvatten voor artsen, patiënten en apothekers, maar is beperkt wetenschappelijk onderbouwd. Ook de auteurs van dit document geven aan dat meer onderzoek naar het afbouwen van antidepressiva nodig is voor wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen.

In het onderzoek worden twee afbouwschema’s vergeleken. Met loting wordt bepaald welk afbouwschema een deelnemer volgt. We noemen dit randomiseren. Zowel de deelnemer als de onderzoekers weten pas achteraf welk afbouwschema de deelnemer heeft gevolgd. Tijdens het onderzoek weten de deelnemer en de onderzoeker niet hoe er afgebouwd wordt. Dit heet dubbelblind. Dit is nodig om te zorgen dat (positieve en negatieve) verwachtingen geen bepalende rol spelen. Het TEMPO onderzoek is dus een gerandomiseerd, dubbelblind onderzoek.

Het is belangrijk om de groepen te randomiseren (dus loting bepaalt in welke groep iemand komt). Dit zorgt ervoor dat de twee groepen vergelijkbaar zijn. Het is belangrijk dat dit gebeurt, omdat anders in de ene groep heel andere mensen zouden kunnen zitten dan in de andere (bijvoorbeeld veel ouder, of veel meer mannen of vrouwen en welke antidepressiva iemand slikt en hoelang die al zijn gebruikt). Dit zou de resultaten van TEMPO kunnen beïnvloeden.

Wat iemand verwacht van het afbouwen van antidepressiva kan invloed hebben op het krijgen van onttrekkingsverschijnselen of het mogelijk terugkeren van de depressieve klachten. Wanneer de deelnemer weet wanneer en hoeveel de dosis verlaagd wordt, is er meer kans dat iemand juist dan onttrekkingsverschijnselen of depressieve klachten opmerkt.

Ook kan iemands eigen voorkeur voor een afbouwschema een rol spelen. Als de deelnemer weet in welke afbouwgroep hij of zij zit, kan iemand juist positief of minder positief tegenover de medicatie en het afbouwschema staan. Dit geldt ook voor de onderzoekers die de effecten beoordelen.

Door het onderzoek dubbelblind uit te voeren weten deelnemer en onderzoeker dus niet welk van de twee afbouwschema’s gevolgd wordt. Daarmee is er minder vertekening voor iemands verwachtingen en kunnen de twee schema’s van afbouwen zuiverder met elkaar vergeleken worden.

Van antidepressiva die snel het lichaam verlaten, zoals paroxetine en venlafaxine, is bekend dat zij vaker onttrekkingsverschijnselen geven tijdens het afbouwen, vergeleken met andere antidepressiva. Paroxetine en venlafaxine worden veel gebruikt in Nederland. Daarom is het belangrijk om juist bij deze twee antidepressiva te onderzoeken hoe ze veilig afgebouwd kunnen worden.
Bron:
Multidisciplinair document Afbouwen ‘SSRI’s & SNRI’s’

Antidepressiva worden om verschillende redenen gebruikt. Dit kan bij een depressie, maar bijvoorbeeld ook bij angst en dwang. Het TEMPO onderzoek richt zich eerst op depressie omdat dit vaak voorkomt, en we op deze manier ook beter inzicht krijgen in het terugkeren van depressive klachten. De resultaten zullen ook bruikbaar zijn bij het afbouwen van antidepressiva bij andere aandoeningen dan depressie.

TEMPO zal niet alle vragen over het stoppen van antidepressiva kunnen beantwoorden. Dat komt omdat we twee verschillende afbouwschema’s bij twee verschillende antidepressiva onderzoeken. Wel kunnen de resultaten van het onderzoek handvatten geven hoe er moet worden afgebouwd en wie er last krijgen van onttrekkingsverschijnselen. Ook kunnen de resultaten bijdragen aan nieuwe aanbevelingen voor het afbouwen van antidepressiva.

Er is nog maar weinig wetenschappelijk bewijs wanneer en bij wie onttrekkingsverschijnselen ontstaan, en bij wie afbouwmedicatie ingezet kan of moet worden. Een discussie die in de media vaak terugkomt is de vraag: welke afbouwmedicatie (waaronder Taperingstrips) moet worden vergoed vanuit het basispakket? Die discussie is lastig als weinig kennis bestaat over hoe werkzaam speciale afbouwmedicatie is. De TEMPO onderzoekers willen met de resultaten van het onderzoek bijdragen aan de kennis over het afbouwen van antidepressiva met speciale afbouwmedicatie.

Lees meer hierover in het artikel "Antidepressant Discontinuation".

Mensen kunnen deelnemen aan het TEMPO-onderzoek als zij

• 18 jaar of ouder zijn
• langer dan 6 maanden venlafaxine of paroxetine gebruiken
• langer dan 6 maanden hersteld zijn van een depressie
• hun antidepressivum willen afbouwen
• in de buurt van Amsterdam of Nijmegen wonen.

Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden via het aanmeldformulier.
Het kan gebeuren dat een arts of apotheker zelf een patiënt benadert met de vraag of een van de onderzoekers contact met hem of haar mag opnemen. Het is belangrijk om te weten dat de arts of apotheker nooit (medische) gegevens zal delen met het onderzoeksteam zonder toestemming van de patiënt.

Na aanmelding voor TEMPO neemt een van de onderzoekers contact met de geïnteresseerde op om meer over het onderzoek te vertellen en vragen te beantwoorden. Hierna kan de deelnemer nog rustig over de keuze voor deelname nadenken. Het is (ook tijdens het onderzoek) altijd mogelijk om vragen te stellen aan het onderzoeksteam en we moedigen aan om de keuze voor deelname te bespreken met vrienden en familie.

Na minimaal een week bedenktijd besluit de geïnteresseerde om wel of niet deel te nemen aan het onderzoek, en maken we een fysieke afspraak in het onderzoekscentrum in Amsterdam of Nijmegen. Een mogelijke deelnemer geeft eerst schriftelijk toestemming voor deelname aan het onderzoek. Hierna wordt gekeken of de deelnemer geschikt is om mee te doen aan het onderzoek en krijgt hij of zij verdere instructies. Hierna is het onderzoek begonnen.

Afbouwen in TEMPO duurt tussen de 16 tot 26 weken. Dit hangt af van de dosering paroxetine of venlafaxine waarmee men aan het onderzoek begint. Na het afbouwen wordt nog ongeveer 9 maanden gekeken of de depressieve klachten terugkeren. Deelname aan TEMPO duurt in totaal tussen de 52 tot 62 weken.

Nee, deelname aan het onderzoek is geheel vrijwillig. Ook tijdens het onderzoek is het op elk moment mogelijk om te stoppen met het onderzoek zonder dat dit van invloed is op de behandeling van de deelnemer.

Er wordt van deelnemers verwacht dat zij een aantal keer naar het onderzoekscentrum in Amsterdam of Nijmegen komen en vragenlijsten invullen. Ook wordt verwacht dat zij de medicatie innemen zoals dat aan hen is uitgelegd.

Ja, de behandelaar wordt geïnformeerd over deelname aan het onderzoek. Voor de start van het onderzoek wordt aan de deelnemer gevraagd om toestemming te geven dat de huisarts, apotheker en eventueel GGZ-behandelaar op de hoogte worden gesteld. Bij problemen met het afbouwen kunnen de onderzoekers met de eigen, behandelend arts overleggen over mogelijke oplossingen.

Deelnemers ontvangen een onkostenvergoeding voor deelname aan het onderzoek. Ook worden eventuele reis- en parkeerkosten vergoed. Bij eerder stoppen met het onderzoek, kan de vergoeding lager uitvallen.

Bij alle deelnemers van TEMPO wordt hun eigen medicatie vervangen door onderzoeksmedicatie. In deze onderzoeksmedicatie zit dezelfde werkzame stof als in de eigen medicatie, waardoor er geen extra bijwerkingen worden verwacht. Tijdens het afbouwen zit er steeds minder van de werkzame stof in de medicatie die de deelnemer gebruikt. Zowel de deelnemer als de onderzoekers, weten tijdens het afbouwen niet welke dosis de deelnemer gebruikt. Aan het eind van het onderzoek is het antidepressivum volledig afgebouwd.

'Cold turkey' is een term die wordt gebruikt wanneer een middel in één keer of plotseling wordt gestopt. Bij antidepressiva wordt dit afgeraden, omdat er hierdoor meer risico op onttrekkingsverschijnselen ontstaat. Wij stoppen in het TEMPO-onderzoek dan ook niet ‘cold turkey’. Geen enkele deelnemer zal bij het gebruik van de studiemedicatie in één keer stoppen met het antidepressivum. Ook zal er nooit sneller worden afgebouwd dan er wordt aanbevolen in de richtlijnen.

Deelnemers kunnen aan de onderzoekers kenbaar maken dat zij twijfelen over het afbouwen of het doorzetten ervan. Dit kan voorafgaand aan het afbouwen, maar ook tijdens het afbouwen. De onderzoekers denken met de deelnemer mee over de mogelijke stappen die de deelnemer kan nemen. Mogelijkheden zijn: in gesprek gaan met de eigen arts, het afbouwschema onderbreken en tijdelijk terug naar een dosering waarbij het goed ging of zelfs niet beginnen aan het afbouwen. Uiteindelijk maakt de deelnemer hierin altijd zelf de keuze.

Als de deelnemer besluit om te stoppen met de geblindeerde afbouw, wordt er samen met de onderzoekers gekeken welke dosering de deelnemer als laatste heeft gebruikt. Vervolgens wordt met de deelnemer en diens behandelaar een persoonlijk afbouwplan opgesteld. De deelnemer maakt hierin zelf de keuze. Er kan dan bijvoorbeeld worden besloten om het antidepressivum langzamer af te bouwen of hetzelfde afbouwschema opnieuw te proberen. Het verschil met de eerdere fase is dat de deelnemer nu wél weet welke dosering van het antidepressivum hij of zij slikt.

De deelnemer heeft ook altijd de keuze om niet meer mee te doen met het onderzoek.

TEMPO maakt gebruik van onderzoeksmedicatie in kleinere doseringseenheden dan de gebruikelijke doseringen die speciaal voor het onderzoek is ontwikkeld door een farmaceutische fabrikant.

Tijdens het onderzoek kunnen deelnemers last krijgen van onttrekkingsverschijnselen door het afbouwen. Dit risico is gemiddeld niet hoger dan als mensen zonder deelname aan het onderzoek zouden afbouwen. Tijdens het TEMPO-onderzoek worden de deelnemers zorgvuldig begeleid in het afbouwproces.

Het is moeilijk te zeggen hoe vaak onttrekkingsverschijnselen tijdens en na het afbouwen van antidepressiva precies voorkomen. Getallen uit wetenschappelijke onderzoeken lopen hierover erg uiteen (27% tot 86% in een onderzoek uit 2019 (Davies & Read, 2019)). Wel is bekend dat personen die abrupt stoppen met antidepressiva gemiddeld genomen meer onttrekkingsverschijnselen ervaren dan personen die langzaam hun antidepressiva afbouwen. Uit de praktijk blijkt tevens dat personen sterk kunnen verschillen in hoeveel last zij krijgen van onttrekkingsverschijnselen. De meesten hebben nauwelijks tot geen klachten, terwijl anderen meerdere weken veel last hebben van de onttrekkingsverschijnselen. Ook lijken sommige antidepressiva tijdens het afbouwen meer onttrekkingsverschijnselen te veroorzaken dan andere antidepressiva.

Bronnen:
Multidisciplinair document Afbouwen ‘SSRI’s & SNRI’s’
Davies, J., & Read, J. (2019). A systematic review into the incidence, severity and duration of antidepressant withdrawal effects: Are guidelines evidence-based? Addictive behaviors, 97, 111-121.

Het type onderzoek zoals gedaan wordt in het TEMPO onderzoek wordt in Nederland altijd door een onafhankelijke medisch ethische toetsingscommissie (METc) beoordeeld. Leden van deze onafhankelijke commissie kijken o.a. of het onderzoek veilig wordt uitgevoerd en of het ethisch verantwoord is. Het TEMPO onderzoek is goedgekeurd door deze commissie. Het TEMPO onderzoek is opgezet en wordt uitgevoerd door een groep ervaren artsen (huisartsen, psychiaters) en apothekers. De veiligheid van de deelnemers is hierdoor gewaarborgd.