Parkinson Tentoonstelling vanaf 1 oktober 2024

Kunst en parkinson

Sinds het begin van het menselijk bestaan is kunst een wezenlijk onderdeel van het leven van mensen, dienend als communicatiemiddel, een sociaal-cultureel bezit en boven alles een existentieel deel van iemands leven. Gebaseerd op deze overtuiging is kunstproductie een fundamenteel aspect van menselijke communicatie dat diep verweven kan zijn met cultuur, psychologie en neurowetenschappen, wat leven geeft aan een fascinerende kruising tussen geneeskunde en kunst.

In de afgelopen twee decennia hebben talrijke casusrapporten intrigerende veranderingen in de manier waarop mensen met neurodegeneratieve ziekten, zoals de ziekte van Parkinson, kunst produceren aan het licht gebracht. Deze veranderingen worden vaak beïnvloed door twee primaire factoren: persoonlijke levensverhalen en aan de ziekte gerelateerde omstandigheden.

Veranderingen in artistieke stijl, techniek, vorm van creatieve expressie en zelfs waargenomen kwaliteit zijn gedocumenteerd. Dit fenomeen kreeg de aandacht van veel artsen, vooral neurologen, wat leidt tot een hernieuwde interesse in het samenvoegen van kunsten als een mogelijke manier om veranderingen in de hersenen waar te nemen. Tegelijkertijd zien kunst- en estheticaonderzoekers een kans om hun begrip van de neurobiologische basis van deze aandoeningen en de aard van creatieve vonken te verdiepen. Vanuit deze basis lijkt het bij elkaar brengen van kunst en wetenschap belangrijk om de transformerende kracht van creatieve activiteiten voor gezondheid en welzijn te benutten. Met dit in gedachten zijn veel projecten ontwikkeld om deze verbinding in het Radboudumc en ons Expertisecentrum voor Parkinson en bewegingsstoornissen te bevorderen.

Om deze reden zijn we begonnen om mensen met parkinson, mantelzorgers en zorgprofessionals de ruimte te bieden om hun kunst tentoon te stellen in ons centrum. Dit initiatief bevordert de dialoog tussen onderzoekers, de medische gemeenschap, creatieve therapeuten, gezondheidsopvoeders, mensen met neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Parkinson en hun mantelzorgers. Centraal in deze communicatie staat respect voor zelfexpressie en de veelvoudige manieren waarop creativiteit ons kan raken. Door de schijnbaar uiteenlopende werelden van kunst en wetenschap te overbruggen, zijn diverse projecten en initiatieven ontstaan, waaronder kunstinterventies en online beeldende kunstcursussen voor mensen met parkinson. Deze samenwerking is ook gebonden in het initiatief "Art Unbound" (https://artunbound.nl/).

Al deze projecten zijn ontworpen als leeromgevingen, die vormende ervaringen, diepere inzichten en kansen voor dialoog bieden. Deze aanpak vergroot de kans op het ontdekken van nieuwe wegen voor zelfzorg en onderlinge zorg. Door kunst en wetenschap te integreren, ontgrendelen we nieuwe manieren van begrijpen en zorgen voor de hersenen. We bevorderen een gemeenschap waar kunst leidt tot een breed perspectief, nieuwe inzichten en een betere uitkomst.

Piet Boot

‘Daar sta je dan ineens in een rijtje van kunstenaars. Zo heb ik mijzelf nog nooit gezien. Vanaf mijn 46e schilderde ik in zo’n 30 jaar 25 doeken. Dat is geen groot aantal. De vraag is of je hiermee het predikaat ‘kunstenaar’ verdient…Heb ook nog nooit geëxposeerd; alles was ‘voor eigen gebruik’. Zelf voel ik me meer verbonden met het begrip 'creator'. Dat zal ik toelichten.

Mijn (voorlopig?) laatste doek schilderde ik eind 2023. Het was ook het laatste doek dat ik kon schilderen in mijn externe atelier dat daarna aan renovatie of zelfs sloop ten onder zou gaan. De diagnose parkinson werd gesteld in februari 2013. Begin 2024 nam ik het initiatief mijn 25 doeken te inventariseren en te catalogiseren. Daarbij herkende ik drie periodes. De eerste was van1993 tot 2013; de periode van de vrije ontdekking. Als bewuste autodidact onderzocht ik mijn mogelijkheden. Dat ging jaren goed, maar hoe verder ik kwam, hoe meer moeite ik kreeg om ongedwongen te schilderen. Waarom dat zo was, werd mij pas rond 2020 duidelijk: parkinson. Dat zie ik nu als perIode 2: 2013 - 2020; de periode van het langzaam vastlopen. Tegen 2020 drong bij mij het inzicht door dat parkinson hier een rol in speelde. Het leidde tot enig zelfonderzoek en het bewust kiezen voor een geheel andere stijl van schilderen. In de loop van 2020 signeerde ik, blij verrast door het gemak / de flow waarin ik had gewerkt, mijn eerste doek ‘Nieuwe stijl’. Dat werd perIode 3: 2020 - 2023.

Het catalogiseren leidde tot een boekje getiteld ‘Opdoekelen’, waarin ik de creatie van alle doeken en ook dit proces wat uitvoeriger beschrijf. Als parkinsonervaringsdeskundige reflecteer ik op dit proces vanuit de context van mij werkzame leven. Toen mijn verhaal vorm begon te krijgen besloot ik alle profesionals uit het ParkinsonNet (‘mijn’ neuroloog, parkinson-verpleegkundige, fysiotherapeut, ergotherapeut en logopedist) uit te nodigen om vanuit hun professie op mijn teksten te reageren. Zij reageerden allen positief. Hun reflectie heb ik weer in het boekje verwerkt.

Zo ontstond een intrigerende content en werd ik in contact gebracht met het Expertisecentrum voor Parkinson en Bewegingsstoornissen. Mede naar aanleiding van het hartverwarmende contact met het centrum heb ik ondertussen besloten een aantal van mijn doeken ter beschikking te stellen voor fundraising ten behoeve van het Expertisecentrum en Art Unbound met het doel het welzijn van mensen met parkinson te verbeteren door middel van creativiteit. Ook de verkoop van mijn in eigen beheer ontwikkelde boekje komt ten gunste van deze fundraising.

Van dit hele proces dat ik hiervoor beschreef (en wat nu al ruim een jaar in beslag neemt) kan ik net zo genieten als van het schilderen. Het voelt als een natuurlijke voortzetting van het schilderen. Dat komt omdat er zoveel te ontdekken en te creëren was: een lay-out, een opvallende titel, een schrijfstijl, etc. Ik voel dat ik moet creëren. Liefst op dagelijkse basis. Dat kan met schilderen, maar ook op zoveel andere manieren. Ik zie mijzelf daarom eerder als creator en misschien liever nog als co-creator, dan als kunstenaar. Want dat was de kwestie waarom ik u dit allemaal ging vertellen.

En nu is helaas de ruimte op om mij nog verder aan u voor te stellen… Maar wellicht ontmoeten wij elkaar op het Expertisecentrum. Tot daar en dan.’

Paul Wienen

‘Meer dan 25 jaar heb ik in het buitenland gewoond en gewerkt. Deze jaren en mijn vele reizen hebben een grote invloed op mijn schilderwerk en collages. Hetzelfde geldt voor het commentaar en de adviezen van de kunstenaars in mijn vriendenkring.

Men zegt vaak over de dingen die ik maak, dat ze onconventioneel, dynamisch en kleurrijk zijn. Ik houd inderdaad van levendigheid! Ik ben ervan overtuigd dat een mens zélf zijn leven levendig moet maken, zo levendig als binnen zijn vermogen ligt. Als ik met mijn werk de mensen hiertoe een beetje inspireer, dan doet mij dat veel plezier.’

www.paulwienen.nl

Sandra de Neef

Thema werk

Wielrennen, stadsgezichten en tulpen.

Techniek

Haar werk is uitgevoerd in diverse technieken: schilderen, glaswerk, mixed media, drukwerk, monotype, etsen, aquarel en brons.

De tulp (altijd al haar favoriete bloem) speelt pas de laatste jaren een prominente rol in haar werk. In 2017 kreeg zij de diagnose parkinson. Zij merkte op dat het logo van parkinson wereldwijd een tulp is. Maar ook dat de bollenteelt (en ook de wijnbouw) de ziekte kan veroorzaken vanwege het gebruikte landbouwgif. Dit alles komt tezamen in haar werk van tulpen: tulpen die net even anders zijn. De titels onder ieder werk spreken voor zich: tremortulp, gebogen tulp, pillentulp, neuronentulp, hersentulp en wijnglastulp. Merk tevens kleine verwijzingen op als symbool voor levodopa, gif-symbool en rondjes die aangeven waar de zieke spot zit.

Het thema wielrennen kreeg ook een andere lading. leder jaar fietst Sandra mee met BikevoorParkinson om geld op te halen voor onderzoek naar parkinson. De wielrenners die u hier ziet hebben de vorm van pillen. Als oud-wielrenster die nooit dope (doping) gebruikte is nu een dagelijkse dosis dope (dopamine) noodzakelijk. Vandaar de naam 'dope rijder' (met dank aan Annelien Oosterbaan die de naam verzon). Dope is in dit geval dopamine:-). De renner heeft de vorm van een pil.

Techniek: monoprint
Een monoprint of monotypie is een drukwerk dat, zoals de naam al zegt, slechts eenmaal gemaakt wordt. Dat betekent dat iedere afdruk uniek is. De gebruikte sjablonen zijn zelf ontworpen en gesneden.

Lenie Larmit

‘In 2005 had ik voor het eerst symptomen van de ziekte van Parkinson en in 2009 ging ik minder werken, waardoor ik meer tijd voor mijzelf kreeg. In 2011 ben ik gaan schilderen.

Dit is een hele goede stap geweest. Het is voor mij een manier geworden om met verdriet en vreugde om te gaan. Wat ik niet altijd met woorden uit kan drukken lukt vaak wel via schilderen. Ik ben ook gaan schilderen op ijzer omdat ik een overeenkomst zag met het roesten van ijzer, wat altijd doorgaat en een chronische ziekte, die ook altijd doorgaat. Ondanks een herseninfarct in 2019 kan ik gelukkig nog in mijn atelier schilderen, een goede manier om in contact te komen met de beweging in mijzelf. Ook vind ik het fijn andere mensen te laten ervaren wat creatief bezig zijn voor je kan betekenen. Mijn inspiratie haal ik uit het leven van alledag waarin zowel abstracte kunst als herkenbare thema’s terugkomen. Uitgangspunt voor mij is “gewoon durven en doen”. Er kan niets misgaan. Ook de materialen zijn heel divers. Naast de acrylverf verwerk ik onder andere papier, textiel, zink, epoxyhars, touw. De ondergrond kan een schilderdoek, hout, papier of metaal zijn. Tijdens het werken ontstaat vanzelf het idee van het eindproduct. Dit vrije werken geeft mij veel voldoening en ontspanning.’

Tiziana de Santis

‘Ik ben een Italiaanse bewegingsstoornisneuroloog met een “artistieke ader”. Ik denk graag dat mijn tekenvaardigheid voortkomt uit mijn genetische achtergrond; mijn grootvader had dezelfde vaardigheid die hij met mij deelde toen ik nog een kind was. Vele jaren geleden gebruikte ik voor het eerst penselen, tijdens een herstelperiode van griep. Mijn vader schonk me een doos met schilderspullen die mijn herstel letterlijk verlichtte. Op dat moment realiseerde ik me dat kunst een therapeutische werking heeft.

Ik stond op een kruispunt toen ik een keuze moest maken voor mijn studie. Ik twijfelde tussen een carrière in de kunst of in de geneeskunde. Uiteindelijk koos ik voor geneeskunde, neurologie in het bijzonder, omdat ik ervan overtuigd was, en nog steeds ben, dat dit het medische specialisme is dat het meest gesloten is voor kunst. Wat de meeste indruk op me heeft gemaakt in de jaren dat ik met parkinsonpatiënten heb gewerkt, is hun veerkracht en vermogen om de schommelingen tussen welzijn en ongemak, die kenmerkend zijn voor de ziekte te weerstaan. Daarom geloof ik dat iedereen kan leren van parkinsonpatiënten.

Ik denk dat er een soort affiniteit bestaat tussen de pathofysiologie van parkinson en kunst, omdat schommelingen in het dopamineniveau, met name tussen slechte en goede emoties, artistieke creativiteit kunnen stimuleren. Het Parkinson Weekend materialiseert het idee dat een synthese tussen kunst en geneeskunde mogelijk is en ik ben blij dat ik hieraan kon bijdragen met mijn tekeningen.’

Bob Bruns

Hij is een veelzijdig creatief talent, bekend om zijn werk als ruimtelijk vormgever voor vele musea en bezoekerscentra, evenals zijn werk als grafisch vormgever en cartoonist voor o.a. Rabobank, Philips en DAF. De laatste jaren heeft Bob zich gewijd aan het creëren van vrij werk, vooral in digitale schildertechnieken. Deze techniek, waarin hij zeer bedreven is, stelt hem in staat om de sfeer en emotie van zijn onderwerpen te versterken, waarbij bewerkte foto's uitgroeien tot een compleet nieuw beeld.


Het uitgangspunt voor Bobs werken is een structuur of alledaagse situatie, waarbij kleur, lijn en beweging worden gebruikt om het thema te bepalen en te versterken. Zijn stijl is ontwikkeld in lijn met zijn persoonlijke ontwikkelingen en emoties. Soms heftig en confronterend in kleur en lijnvoering, dan weer rustig in pasteltinten.

De overstap naar digitaal schilderen kwam nadat bij Bob in 2007 de ziekte van Parkinson werd geconstateerd. Het biedt hem de mogelijkheid om eenvoudig kleuren of lijnen te wijzigen, en zijn werken te uiten op een manier die resonant is met zijn positieve energie en vrolijke kijk op het leven. Bobs digitale werken zijn tentoongesteld op diverse locaties in Nederland en daarbuiten, zoals in Servië en Bosnië-Herzegovina.

www.bobbruns.nl

Karel van Griensven

‘Ik word geïnspireerd door de uitdagingen en al het moois dat het leven te bieden heeft. Mijn werk kenmerkt zich door een rijk kleurgebruik, quotes die je aan het denken zetten, een mix van technieken en het ‘net even anders dan anders’.

Creativiteit is altijd een basis voor mijn ontwikkeling geweest en ook dé bezigheid waar ik mijn rust in vind. Ik vind dit terug in schilderen, illustreren, beelden bewerken en mijn werk als grafisch ontwerper.

De thema’s komen voort uit mijn eigen intrinsieke belevingen. Het zijn veelal onderwerpen die vragen oproepen of inzichten geven. Ze gaan over acceptatie, omdenken, leren omgaan met tegenslagen en je horizon durven te verbreden.’

www.studiokarel.nl

Sibolt Hulsbergen

Sibolt is een kunstenaar die alle levensvragen bekijkt door de lens van creativiteit. Hij groeide op in een omgeving waar 'alles kan'. Als gevolg hiervan kreeg hij de tools en de ondersteuning om zich in vele vormen van expressie te bekwamen. Na de middelbare school, richtte hij zijn grenzeloze creativiteit op het ontwerpen van sieraden aan de Vakschool Schoonhoven.

Sibolt heeft zijn creativiteit echter niet beperkt tot sieraden: hij is een fervent schilder, beeldhouwer, fotograaf en meer. Hij werkte enkele jaren in de medische ICT en ontwikkelde daar innovatieve manieren om technologie te gebruiken voor het promoten van een ​​mensgerichte benadering van de gezondheidszorg.

Nadat Sibolt in 2011 de diagnose parkinson had gekregen, paste hij zijn creatieve uitingen aan door grote doeken, brede streken en rollers te gebruiken als penseel. Door zijn diagnose kreeg hij interesse in het weergeven van thema's zoals neurologie, de geest en relaties tussen mensen. Recent ontdekte hij dat het creëren van juwelen nog steeds tot de mogelijkheden behoort.

U kunt meer te weten komen over Sibolts reis met parkinson in het boek “Standing still, together” en u kunt zijn iconische werk “Kopzorg?: Hoofdzaak!“ zien in de studio van het Radboudumc Expertisecentrum van Parkinson en Bewegingsstoornissen.

Bekijk hier de making-off videos van Sibolt

Suzan Faessen

Als kunstenaar voelt ze de drang om de wereld die in haar groeit en de projectie ervan in de buitenwereld te vertellen. Ze heeft het verbazingwekkende vermogen om wat ze voelt te vertalen naar kunst zodat ze het meer kan voelen, begrijpen en introduceren bij anderen. De thema's die steeds terugkeren in haar werk zijn een weerspiegeling van haar leven en haar ervaringen.

Ten eerste wordt het thema van de ziekte van Parkinson vaak de hoofdpersoon met zijn verwikkelingen rond de hersenen en daarin dopamine. Door middel van ingewikkelde details zoals de afbeelding van dopamine en de open schedel met blootliggende hersenen probeert ze de kwetsbaarheid en waarheid ervan aan iedereen te onthullen.
In Suzans kunstwerken is het verlies van dopamine niet slechts een wetenschappelijk feit, maar een visuele weergave van de diepe impact die parkinson heeft op iemands perceptie en ervaring van de wereld. Dit kan de intieme band en relatie laten zien die mensen met parkinson met hun aandoening hebben, tot het punt waarop parkinson een aparte persoon wordt die naast hen woont en controle uitoefent met onzichtbare koorden. Een hand die de hersenen vastgrijpt vertegenwoordigt een poging om dit tegen te gaan en te stoppen. Door middel van haar kunst legt Suzan de manier vast waarop mensen met parkinson hun eigen hersenen waarnemen en voelen, en benadrukt ze het verhoogde bewustzijn en de gevoeligheid die ze bezitten. Deze introspectieve blik nodigt kijkers uit om na te denken over de ingewikkelde wisselwerking tussen lichaam en geest, waarneming en werkelijkheid.

Om het unieke bewustzijn van deze mensen te benadrukken en de kwetsbaarheid en kostbaarheid van het leven te laten zien, roept Suzan in een van haar diepzinnige overpeinzingen het idee op dat “gezondheid de kroon is die alleen zieke mensen kunnen zien”. Door haar kunstenaarschap nodigt ze ons uit om mee te leven met de worstelingen en triomfen van mensen die leven met parkinson, terwijl ze ook hun veerkracht, moed en unieke kijk op de wereld viert.

Als secundair motief in haar oeuvre verdiept Suzan zich in de dualiteit van haar zelfrepresentatie. Door haar kunstenaarschap legt ze zowel haar jeugdige essentie vast, onaangetast door de lasten van de ziekte, als haar latere jaren die gekenmerkt worden door het gewicht van de ervaring en de progressie van de ziekte. In deze thematische verkenning neemt de oudere afbeelding van zichzelf een moederlijke houding aan en biedt ze troost en geruststelling aan haar jongere tegenhanger. Deze schrijnende nevenschikking dient als een visueel verhaal, waarbij de oudere zelf veerkracht, wijsheid en een troostende aanwezigheid symboliseert, die de jongere zelf zachtjes door de beproevingen en onzekerheden van het leven leidt en troost met een tedere, bijna moederlijke aanraking.

Anne Nijland

Kunstenaar:
Anne Nijland

‘In 2012 heb ik de diagnose Parkinson gekregen met als gevolg volledig afgekeurd te worden in 2015. 35 jaar heb ik fulltime in het onderwijs gewerkt en dan zit je thuis. Ik ben in deze tijd begonnen met schilderen. Dit gaf mij veel voldoening, en was/is de manier om deze totale reset van mijn leven te verwerken. 
Ik werk veel met acryl painten de laatste jaren een combinatie van papier en verf. Het werken op groot vlak heeft mijn voorkeur als gevolg van het minder worden van de fijne motoriek..
De thema's en kleurkeuze zijn nogal wisselend en sluiten vaak aan bij mijn gemoedstoestand. Het idee dat creatief bezig zijn het cognitieve vermogen in balans houdt bij Parkinsonpatiënten is een gegeven dat ik duidelijk zelf ervaar.’