MR-Linac

MRI gestuurde bestraling op de afdeling Radiotherapie

In 2020 is er op de afdeling Radiotherapie een innovatief apparaat geïnstalleerd: de MR-Linac. Sinds oktober 2020 is deze klinisch in gebruik, en kunnen we zowel nieuwe behandelingen uitvoeren, als huidige behandelingen verbeteren, als onderzoek doen. Maar wat houdt het precies in?
Allereerst de naam: MR-Linac. Het staat voor Magnetic Resonance LINear ACcelerator. Het is een combinatie van een MRI-scanner en een bestralingsapparaat (lineaire versneller). Bestralingsapparaten gebruiken we om tumoren te behandelen. Een MRI of MR-scanner staat bekend om de gedetailleerde beelden die ermee gemaakt kunnen worden van het lichaam. De samenvoeging van beide functies biedt unieke behandelmogelijkheden.

Wat is de huidige standaard?

Ter voorbereiding van een radiotherapiebehandeling wordt bij een patiënt met een tumor een CT-scan (en eventueel MRI of PET-scan) gemaakt om te kijken waar de tumor zich precies bevindt. Vervolgens wordt op basis van deze scan een behandelplan gemaakt om 20 tot 30 keer de tumor op dezelfde manier te bestralen. Het doel is om de tumor weg te krijgen met een hoge dosis straling, terwijl we de gezonde organen eromheen zo goed mogelijk sparen. Voorafgaand aan elke bestraling maken we een extra foto om de patiënt goed op tafel te leggen en te beoordelen of de anatomie nog overeenkomt met het plan. Als dat niet zo is, moeten we opnieuw een CT-scan en een bestralingsplan maken.

Waar we tegenaan lopen

De foto die we voor elke bestraling maken laat ons goed zien waar de botten liggen. Tumoren in de long kunnen we er ook goed op onderscheiden, vanwege het grote verschil in dichtheid van het weefsel. Lastiger wordt het als we bijvoorbeeld naar de buikholte en het bekken kijken, waarin veel organen met ongeveer dezelfde dichtheid opeen gepakt liggen.
Verder hebben we te maken met allerlei veranderingen in de anatomie. De blijvende veranderingen die gedurende de 6 weken behandeltijd plaatsvinden kunnen we zoals hierboven omschreven opvangen met een nieuwe CT-scan en een nieuw plan. Er is echter voortdurend beweging in het lichaam door de ademhaling, beweging van de darmen, en vulling van bijvoorbeeld de blaas en endeldarm. Zowel de tumor als de omliggende gezonde organen, kunnen hierdoor iedere dag en zelfs gedurende de bestralingsbehandeling verplaatsen.

Wat biedt de MR-Linac?

Ten eerste kunnen we met MRI kunnen de organen in de buikholte en in het bekken, die qua dichtheid veel op elkaar lijken, beter zichtbaar maken en beter onderscheiden van de tumor. De grote kracht van de combinatie van een MRI-scanner en een bestralingsapparaat zit hem echter in het feit dat we dit vlak voor de start van de bestraling en zelfs tijdens de bestraling kunnen doen. Zo kunnen we de behandeling meteen op de dagelijkse anatomie aanpassen. We kunnen hiermee elke dag een optimaal evenwicht bereiken tussen het bestralen van de tumor en het sparen van het gezonde weefsel om de tumor heen.

Wat zijn de voordelen voor de patiënt?

We kunnen met de MR-Linac nauwkeuriger bestralen. We kunnen de organen om de tumor heen beter sparen en als het nodig is een hogere dosis geven aan de tumor. Dit zorgt hopelijk voor minder bijwerkingen na een radiotherapiebehandeling én zorgt ervoor dat we in de toekomst:

• Meer mogelijkheden zien voor orgaansparende behandelingen bij kanker

Waar radiotherapie nu nog vaak voor of na een operatie wordt gegeven als aanvulling op de behandeling, verwachten we dat straks radiotherapie (al dan niet gecombineerd met chemotherapie) voldoende is voor sommige vormen van kanker. We hopen bijvoorbeeld dat een operatie waarbij (een deel van) het rectum wordt verwijderd minder vaak nodig is.

• Meer soorten kanker kunnen bestralen dan nu

Tumoren diep in de buik op een plek met veel beweging, bijvoorbeeld ter plekke van de alvleesklier, kunnen we nu niet of met een lage dosis bestralen. Dat komt omdat er te veel schade aan gezond weefsel om de tumor heen ontstaat. We hopen dat de MR-Linac deze behandelingen beter mogelijk maakt.

Daarnaast kunnen we een hogere dosis per bestraling geven. Daardoor zijn er waarschijnlijk minder bestralingsbehandelingen nodig. Patiënten hoeven dan minder vaak naar het ziekenhuis te komen: van 5 tot 6 weken dagelijks bestralen naar 1 tot 5 behandelingen.

Onderzoek: noodzakelijk én interessant

We willen als academisch ziekenhuis graag een bijdrage leveren aan klinische studies die antwoord kunnen geven op de vraag of dit nieuwe apparaat inderdaad de genoemde voordelen biedt. In dit kader nemen we deel aan verschillende samenwerkingsverbanden. We zijn lid van een internationale onderzoekssamenwerking (het MR-linac Consortium) van instituten met een MR-Linac van fabrikant Elekta. Het doel van deze samenwerking is om MRI-gestuurde radiotherapie optimaal toe te passen en te onderzoeken of MRI-gestuurde bestraling betere uitkomsten geeft dan CT-gestuurde bestraling. Het UMC Utrecht en het Antoni van Leeuwenhoek hebben dit samenwerkingsverband mede opgericht.
Naast het UMCU, AVL en straks het Radboudumc, is MRI-gestuurde radiotherapie beschikbaar in het Amsterdam UMC. Daarnaast zal ook de Radiotherapiegroep in Arnhem/Deventer op korte termijn volgen. Met de Radiotherapiegroep en drie andere instituten in Zuidoost-Nederland, te weten Maastro, Instituut Verbeeten en Catharina Ziekenhuis Eindhoven, werken we nauw samen om de kosteneffectiviteit van de MR-Linac en andere innovaties binnen de radiotherapie (bijvoorbeeld protonen en adaptieve CT-gebaseerde radiotherapie) aan te tonen.
Behalve voor klinische studies, biedt de MR-Linac ook prachtige mogelijkheden voor pre-klinisch en technisch onderzoek. Ons Radiotherapy & OncoImmunology lab bereidt studies voor op het gebied van immunotherapie in combinatie met radiotherapie, waarbij we de MR-Linac gebruiken om de effecten te monitoren en door nauwkeuriger bestraling bijwerkingen te verminderen. Verder zal de Diagnostic Image Analysis Group van de afdeling Radiologie en Nucleaire Geneeskunde haar expertise inzetten om allerlei processen rondom de MR-Linac te automatiseren.

Voorbereidingen in het Radboudumc

Er is sinds het besluit tot aanschaf in december 2018 al ontzettend veel werk verzet binnen dit project. Er is grondig verbouwd in en rond de behandelruimte en op 29 april 2020 heeft Elekta, de leverancier van onze MR-Linac, de grote onderdelen naar binnen gehesen door het dak. Deze onderdelen zijn de MRI-magneet en de daar omheen draaiende ring voor het bestralingsapparaat.
Naast de technische stappen zijn er ook in de kliniek druk voorbereidingen getroffen om de multidisciplinaire teams op te leiden. Door een goede samenwerking van alle betrokkenen, waaronder collega’s van onze afdeling en de afdeling Radiologie en Nucleaire Geneeskunde, maar ook het bouwteam en de leverancier, lukte het om vanaf oktober 2020 te beginnen met het bestralen van de eerste groepen patiënten op de MR-Linac. Deze groepen zijn patiënten met prostaatkanker en patiënten met een beperkt aantal uitzaaiingen, zogenaamde oligometastasen, bijvoorbeeld in de lymfeklieren in het bekken. Hierna zullen andere patiënten volgen.

Kijk voor een indruk onze digitale rondleiding: