Medicijnen tegen veroudering geven gezondheidsrisico's op lange termijn Goed en langdurig onderzoek is nodig voordat gebruik veilig blijkt

Er zijn veel medicijnen in ontwikkeling tegen veroudering, die ingrijpen op een enkel onderdeel van het lichaam. Volgens geriater Marcel Olde Rikkert van het Radboudumc kunnen die op korte termijn een effect laten zien, maar liggen verstoring van de balans en bijwerkingen op de lange termijn op de loer. Hij geeft samen met collega's uit de VS en Canada in Nature Aging aanbevelingen om onderzoek naar antiverouderingsmiddelen te verbeteren.

Medicijnen die afstervende lichaamscellen weer opkrikken, de ingedutte afweer boosten of schade aan het DNA herstellen: het klinkt als een goede strategie om ouderen jong te houden. Maar dat ligt genuanceerder, aldus geriater Marcel Olde Rikkert: 'Zulke middelen richten zich maar op een heel klein detail in het lichaam en kijken te weinig naar de mens als geheel. Op de lange termijn kunnen ze het lichaam uit balans brengen en meer schadelijke gevolgen geven dan eventuele voordelen op de korte termijn.'

Dit soort negatieve effecten zijn al voor veel middelen aangetoond. Zo werkt doxorubicine tegen kanker, maar het geeft na langere tijd hartschade. Ernstig zieke patiënten die sondevoeding krijgen om niet nog meer gewicht te verliezen, sterven juist eerder. En van een teveel aan antioxidanten, zoals vitamine E en betacaroteen, is aangetoond dat ze tot sterfte kunnen leiden.

Balans

'Als onderzoekers denken wij wel eens dat we het beter weten dan de natuurlijke reactie van het lichaam op bijvoorbeeld ziekteverwekkers. Maar die is bepaald door een heel lang proces van evolutie', vertelt Olde Rikkert. 'Het lichaam is complex en behoudt een balans, bijvoorbeeld tussen groei en onderhoud, reproductie en reparatie, en de functie van bepaalde onderdelen nu en in de toekomst. Het is vaak geen goed idee om die herstelbalans te verstoren, door kunstmatig versneld biomarkers te willen normaliseren.'

Dat bleek bijvoorbeeld in een studie naar het netvlies. Naarmate we ouder worden zitten daarin steeds meer cellen die niet langer optimaal functioneren en delen. Door toediening van medicijnen die de zogenaamde complementfactoren in het bloed omlaag brachten, bleven deze verouderde netvliescellen langer in leven. Dat leidde echter niet tot verbetering, maar juist tot verslechtering van het zicht. 'Die afstervende cellen bleken slecht voor de cellen er omheen, en het lichaam moet daarom juist de kans krijgen om afstervende sterk verouderde cellen op te ruimen. Hier is te weinig naar het grotere kader gekeken.'

Woekering

Olde Rikkert onderstreept dat veroudering een natuurlijk proces is dat zelfs beschermend werkt tegen ziekte, en daarmee ook nuttig is. 'Als je ouder wordt gaan bepaalde cellen in een ruststand. Stamcellen, het type cellen in het lichaam die nog alle functies kunnen vervullen, raken langzaam uitgeput. En onze telomeren, structuren die aan de uiteinden van onze chromosomen zitten, worden steeds korter. Dat lijkt misschien allemaal negatief, maar het voorkomt deels woekering van cellen, en daarmee het ontstaan van kanker.'

Veel meer dan veroudering tegengaan, pleit Olde Rikkert voor behoud van gezondheid. Daarbij is de belangrijkste pijler een gezonde leefstijl. 'Zaken als goede voeding en beweging beïnvloeden de mens als geheel, niet alleen een los onderdeel. We zien dat het Tsimane-volk in Bolivia amper ouderdomsziekten kent waar wij in Westerse landen wel last van hebben: diabetes, Alzheimer, hart- en vaatziekten. Daaruit blijkt dat het effect van leefstijl groter is dan algemene biologische effecten van veroudering.'

Lang meten

Vooral jonge mensen die al middelen gebruiken tegen veroudering moeten oppassen, aldus Olde Rikkert. 'Dit zijn vaak mensen die al veel met gezondheid bezig zijn, en een gezonde leefstijl nastreven. Zo'n middel heeft dan geen of amper positief effect op korte termijn, terwijl er wel een risico is op nadelige gevolgen voor de lange termijn. Die kennen we nu nog niet, simpelweg doordat we nog niet lang genoeg hebben gemeten.' Het gaat dan bijvoorbeeld om een verhoogd risico op kanker of infecties.

Een van de aanbevelingen van de onderzoekers om risico's van middelen tegen veroudering te verlagen, is daarom lang en uitgebreid meten, liefst tientallen jaren. Bij voorkeur in een vergelijking met een gezonde leefstijl, waarvan sport een vast onderdeel is. Daarbij is het verstandig om te beginnen bij de oudste populatie, en langzaam terug te werken naar jongere mensen. En inzetten op behoud van gezondheid en een gezonde leefstijl blijven cruciaal tegen veroudering.

Over de publicatie

Deze aanbevelingen zijn gepubliceerd in Nature Aging: Balancing the promise and risks of geroscience interventions. Alan A. Cohen, John R. Beard, Luigi Ferrucci, Tamàs Fülöp, Vadim N. Gladyshev, Mahdi Moqri, Marcel G.M. Olde Rikkert, Martin Picard. DOI: 10.1038/s43587-024-00788-9

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  PreventieNieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen