Gezocht: pijnverschillen (M/V)

Nieuws Gezocht: pijnverschillen (M/V)

17 februari 2025

Misschien vermoedde je het al: mannen en vrouwen beleven pijn anders. Maar dat komt niet doordat de een kleinzeriger is dan de ander. Onderzoek wijst uit dat de pijnsignalen bij mannen en vrouwen via andere cellen en met andere signaalstoffen worden verwerkt. Hebben vrouwen inderdaad een hogere pijngrens? En wie kunnen pijn ‘even parkeren’?

Wanneer een biologische man in transitie gaat tot vrouw, ervaart deze persoon daarna meer pijn, zoals hoofdpijn of gewrichtspijn. Andersom geldt dat niet. En schakel je een bepaald type afweercel uit in muizen, dan verdwijnt bij mannetjes de pijn, terwijl die bij vrouwtjes aanhoudt. Dit zijn een paar voorbeelden van onderzoek waaruit blijkt dat er allerlei biologische verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen als het gaat om pijn. 

Toch is het niet zo simpel dat biologie de verschillen in pijnbeleving volledig kan verklaren, daar komt nog veel meer bij kijken. ‘We leren van onderzoek vooral dat pijn heel complex is’, zegt pijnarts Selina van der Wal. ‘Naast de biologische verschillen, zijn er allerlei sociale, culturele en psychologische factoren die meespelen in de pijnbeleving bij zowel mannen als vrouwen.’

Kalmerende middelen

Die factoren zijn ook onderdeel van onze maatschappij en veroorzaken een onbewuste genderbias. Pijnonderzoeker Esmeralda Blaney Davidson: ‘Als mensen kijken naar beelden van een man en een vrouw die allebei dezelfde pijn ervaren en een identieke gezichtsuitdrukking vertonen, schatten ze de pijn van de vrouw standaard lager in. Vrouwen met acute pijnklachten op de eerste hulp krijgen minder snel goede pijnstillers en moeten langer wachten op een arts. Huisartsen kijken minder serieus naar pijnklachten bij vrouwen. En mannen krijgen vaker pijnstillers voorgeschreven, vrouwen vaker kalmerende middelen.’

Vrouwenpijn wordt dus onderschat. En terwijl veel mensen denken dat vrouwen een hogere pijngrens hebben, blijkt uit onderzoek juist het omgekeerde waar: vrouwen ervaren vaker en meer pijn, en scoren hoger op pijnscores bij een gestandaardiseerde pijnprikkel.

Wondje

Dat mannen en vrouwen biologisch verschillen in de verwerking van pijnsignalen krijgt pas sinds een jaar of tien veel aandacht. Die verschillen zitten onder andere in het immuunsysteem. ‘Als je een wondje krijgt, komen afweercellen in actie. Zij geven met signaalstoffen een pijnprikkel door via de zenuwen naar de hersenen’, vertelt Blaney Davidson. ‘Mannen en vrouwen bezitten hetzelfde basispakket aan afweercellen, maar bij pijn komen waarschijnlijk verschillende typen cellen in actie. En die werken ook met verschillende soorten signaalstoffen.’

Zo blijkt uit proefdierstudies dat de pijnverwerking bij mannen loopt via zogenaamde microglia, cellen die rondom de zenuwen zitten. Worden die cellen uitgeschakeld, dan verdwijnt bij mannetjesmuizen de pijn, terwijl bij vrouwtjesmuizen de pijn aanhoudt. Bij vrouwtjes loopt de pijnverwerking via een ander celtype, namelijk via T-cellen.

Grijze massa

En blijkbaar kunnen bij muizen beide geslachten hierin switchen indien nodig: mannetjes zonder het mannelijk hormoon testosteron schakelen naar een pijnreactie zoals in vrouwen, via T-cellen, en krijgen dan meer pijnklachten. En andersom loopt de pijnreactie in vrouwtjesmuizen die geen T-cellen hebben, of bij zwangere vrouwen, juist via de microglia, zoals bij de mannen.

Ook in de hersenen bestaan verschillen tussen mannen en vrouwen. Blaney Davidson: ‘Pijn wordt pas als pijn ervaren als het signaal vanuit de zenuwen verwerkt is in het brein. Uit MRI-scans blijkt dat vrouwen een groter volume grijze massa bezitten in hersengebieden die belangrijk zijn voor empathie. En uit studies blijkt dat bij vrouwen empathie een grotere rol speelt in de pijnervaring. Als een vrouw iemand anders pijn ziet lijden, voelt zij daardoor zelf minder pijn dan een man. We denken dat zij haar eigen pijn dan als het ware even parkeert.’

Hormonen

Daarnaast spelen hormonen een rol bij pijnbeleving. Die verschillen beginnen op te vallen vanaf de puberteit. Het mannelijke hormoon testosteron werkt beschermend, terwijl vrouwelijke oestrogenen pijn kunnen verergeren. ‘Het is daarbij opvallend dat niet zozeer hoge oestrogeenspiegels meer pijn geven, maar vooral wisselingen in die hormoonspiegels zorgen voor een hogere pijngevoeligheid’, legt Blaney Davidson uit. Pijngevoeligheid hangt dus samen met schommelingen in de menstruatiecyclus.

In onderzoek bij transgenders zijn ook hormonale effecten gezien. Biologische mannen die in transitie gaan, ervaren vaker en meer pijn door de vrouwelijke hormonen. En uit proefdierstudies blijkt andersom dat vrouwtjesmuizen minder pijn voelen als ze testosteron krijgen. Hoe hormonen het pijnsysteem beïnvloeden is niet helemaal duidelijk. Dat kan op veel manieren, bijvoorbeeld doordat hormonen de functie van het afweersysteem veranderen en daarmee ook de prikkel die pijn veroorzaakt.

In de prullenbak?

In het verleden is pijnmedicatie zelden op vrouwen getest. Zelfs in het proefdieronderzoek was slechts 8 procent van de muizen vrouw. Blaney Davidson: ‘Nu we weten dat er biologische verschillen bestaan, houden we hier meer rekening mee. Maar ik vraag me wel af welke medicatie die vroeger niet goed werkte bij mannen, maar mogelijk wel bij vrouwen, in de prullenbak is beland. Omdat er simpelweg niet naar vrouwen is gekeken.’

Van der Wal en Blaney Davidson zijn druk bezig om de mechanismen van de pijnverschillen goed uit te pluizen. Pas als daar meer over bekend is, biedt dat concrete aanwijzingen om nog eens naar bepaalde medicatie terug te kijken. Daarom deed Blaney Davidson recent veel onderzoek naar artrose en artritis bij muizen. Zo vond ze de verschillen in betrokken cellen die bij mannen en vrouwen gelinkt zijn aan pijn.

Sporten

Ze ontdekte ook dat bij vrouwelijke muizen vroege pijnklachten bij artrose gekoppeld waren aan de schade die later ontwikkelde. Die link was niet te vinden bij de mannetjes. Blaney Davidson vroeg zich af of dit voor mensen ook geldt en start daarom met huisarts Floris van de Laar een studie waarin ze databases van huisartsen doorspit. Ze kijkt of ze aanwijzingen kan vinden dat vrouwen die binnenkomen met pijn, later vaker de diagnose artrose krijgen, en mannen niet. Dat vormt een mooie brug tussen het basale onderzoek en de implicaties voor de patiënt.

Om meer inzicht te krijgen in pijnverschillen, lieten Van der Wal en Blaney Davidson daarnaast meer dan tienduizend mensen een vragenlijst invullen. Daaruit bleek dat vrouwen die al matige of ernstige pijn voelen, hoger scoren op pijngevoeligheid. Het feit dat de pijndrempel dan verandert, is een belangrijk nieuw inzicht. Verder geeft een hoger BMI meer pijn, vooral bij vrouwen. En sporten werkt heel goed tegen pijn. Bij mannen gaat dat sneller dan bij vrouwen, die langer moeten sporten om dat positieve effect te ervaren.

Maar het belangrijkste inzicht? ‘Pijn is nog ingewikkelder dan we dachten’, antwoordt Van der Wal. ‘Deze studie opende onze ogen om veel breder te kijken naar andere factoren die van invloed zijn dan alleen het biologische geslacht. Die biologische verschillen moeten we verder ontrafelen. Maar vervolgens gebeurt er van alles op individueel niveau, waardoor de interpretatie van het pijnsignaal op verschillende manieren plaatsvindt. Bij pijn moeten we daarom vooral kijken naar het individu en de context, en daarbij alle omstandigheden meenemen in onze zorg.’

Pijngrens verhogen

Je grote teen stoten op een dag dat je in een tophumeur bent en goed nieuws krijgt, zal minder pijn doen dan dezelfde teen stoten als je net ruzie hebt met je partner. Pijn is relatief, en kan niet objectief gemeten worden. Uit onderzoekt blijkt dat je wel zelf je pijnervaring kunt beïnvloeden. Wat werkt positief? Mooie kleuren bekijken, lachen, een goed sociaal netwerk onderhouden, sporten en zingen.

Dit artikel verscheen eerder in Radbode #1 van 2025.

Foto: Eric Scholten