Vijf vragen over afslankmedicijnen beantwoord door het Radboudumc Ozempic/Wegovy en Mounjaro: wondermiddel of dekmantel?

Wereldwijd is er een enorme run op het afslankmiddel semaglutide, ook bekend onder de merknamen Ozempic/Wegovy, met een actieve illegale handel. En dan komt er begin november een nieuw middel op de markt, dat nog effectiever blijkt tegen overgewicht: Mounjaro. Is dit een goede ontwikkeling? ‘Deze middelen kunnen helpen tegen overgewicht, maar we moeten oppassen dat we ze niet gaan zien als een wondermiddel, zonder de achterliggende problemen op te lossen.’

Welke middelen werken tegen overgewicht?

Het middel semaglutide heeft de afgelopen tijd veel media-aandacht gekregen. Het is ontwikkeld door het Deense bedrijf Novo Nordisk, in eerste instantie voor mensen met diabetes type 2. Het kwam op de markt onder de merknaam Ozempic. Het verhoogt de productie van insuline, en verlaagt daardoor de bloedsuikerspiegel. Al snel werd duidelijk dat het middel ook kan helpen tegen overgewicht, doordat het de eetlust vermindert en een gevoel van verzadiging bevordert. Daarom is semaglutide ook op de markt gebracht tegen overgewicht, onder de merknaam Wegovy.

Uit een grote studie is gebleken dat mensen met overgewicht die semaglutide gebruiken in combinatie met een leefstijlverandering, in anderhalf jaar tijd gemiddeld vijftien procent afvielen. Daarnaast helpt het middel niet alleen bij afvallen, maar verlaagt het ook het risico op hart- en vaatziekten. Voordat semaglutide op de markt kwam waren er al een aantal andere medicijnen beschikbaar, die kunnen helpen bij gewichtsverlies, zoals liraglutide en naltrexon/bupropion. Geen enkele daarvan is echter zo effectief als semaglutide.

Maar inmiddels zijn er medicijnen in ontwikkeling die juist nog effectiever zijn dan semaglutide. Zo brengt het bedrijf Eli Lily begin november tirzepatide (Mounjaro) op de markt en zal later retatrutide volgen, beide medicijnen waardoor mensen in combinatie met een leefstijlverandering nog meer afvallen. Semaglutide, tirzepatide en retatrutide worden in Nederland niet vergoed bij overgewicht.

Wat zijn de bijwerkingen van deze afslankmiddelen?

Radboudumc-internist Rick Meijer, gespecialiseerd in diabetes, ziet dat tot de helft van de patiënten met diabetes binnen een jaar stopt met afslankmedicijnen vanwege de bijwerkingen: ‘De belangrijkste klacht is misselijkheid, met daarbij soms braken. Verder hoor ik mensen vooral over diarree, of juist verstopping, en soms buikpijn, hoofdpijn en vermoeidheid.’ Uit een wetenschappelijk onderzoek dat gepubliceerd werd in het tijdschrift The Lancet bleek dat tachtig procent van de studiedeelnemers die semaglutide kregen vanwege overgewicht last had van bijwerkingen, zoals maagdarmklachten. Over bijwerkingen op de lange termijn is nog maar weinig bekend.

Een veelgehoorde klacht op internet, namelijk een rimpelig gezicht dat bekend staat als de ‘Ozempic Face’, komt volgens Meijer door het afgenomen lichaamsgewicht: ‘Er verandert op zich niets in de huid, maar als het onderhuidse vet afneemt, dan kunnen rimpels beter zichtbaar worden.’

Raak je sneller zwanger door afslankmiddelen?

Ja, dat is mogelijk. 'Overgewicht kan de cyclus verstoren en dat verlaagt de kans op een zwangerschap', zegt gynaecoloog Annemiek Nap, hoogleraar Voortplantingsgeneeskunde. 'Als je dan afvalt kan de cyclus zich herstellen en is de kans op een zwangerschap hoger. Dus wij adviseren mensen met overgewicht en een zwangerschapswens om af te vallen. Zij kunnen samen met een diëtist of arts de beste methode zoeken om dat te bereiken. Wanneer afslankmiddelen daarbij kunnen helpen, kan het gebruik overwogen worden.'

Daarnaast hebben afslankmiddelen mogelijk een effect op de anticonceptiepil. Nap: 'Er zijn aanwijzingen dat de pil minder goed werkt in combinatie met afslankmiddelen. Maar de studies tot nu toe zijn hier niet eenduidig over, en er is meer onderzoek is nodig om hier echt iets over te kunnen zeggen.' Tot die tijd is voorzichtigheid geboden bij de combinatie van anticonceptie en afslankmiddelen.

Zijn afslankmiddelen de oplossing voor iedereen met obesitas?

‘Nee’, zegt Tijn Kool, hoogleraar Passende Zorg. ‘Het is op zich goed dat deze innovatie er is en dat deze middelen beschikbaar komen. Maar we moeten dit soort afslankmedicijnen niet beschouwen als een wondermiddel, zonder de onderliggende problemen op te lossen. De eerste en belangrijkste strategie om af te vallen blijft leefstijlverandering. Werkt dat niet, dan kunnen medicijnen overwogen worden, maar alleen als onder begeleiding de leefstijl wordt aangepakt. Een ongezonde leefstijl heeft op veel meer factoren invloed dan alleen het lichaamsgewicht.’

Daarnaast blijkt inmiddels dat het gewicht weer toeneemt zodra mensen stoppen met afslankmiddelen. Dat komt doordat obesitas zorgt voor een verstoring in het systeem dat de eetlust regelt, waarbij het lichaam de neiging heeft om terug te komen op het hogere gewicht (het jojo-effect). Stoppen met medicatie brengt de eetlust weer terug en zorgt zo voor gewichtstoename. Voor een blijvend lager gewicht, moeten mensen de middelen dus blijven nemen, terwijl er nog weinig bekend is over de effecten op de lange termijn.

Ook zijn de kosten en beschikbaarheid een issue. Semaglutide kost ongeveer drieduizend euro per persoon per jaar. Als veel mensen het gaan gebruiken, kost dat op korte termijn veel geld. Wat de effecten zullen zijn op de zorgkosten op de lange termijn, is nog niet bekend. Daarnaast is dit middel in eerste instantie ontwikkeld voor mensen met diabetes. Voor hen is de enorm toegenomen vraag momenteel een bedreiging voor de beschikbaarheid.

Over gebruik van deze middelen moet dus goed worden nagedacht. Kool: ‘We moeten gedegen onderzoek doen naar de gevolgen van deze middelen, ook naar effecten op de lange termijn. En dan is het belangrijk dat we mensen daarover helder voorlichten, zodat ze zelf een keuze kunnen maken. Tegelijkertijd is er een maatschappelijke discussie nodig over dit onderwerp.’ 

Wat kunnen we doen tegen overgewicht?

Een ongezonde leefstijl is de meest voorkomende oorzaak van obesitas, hoewel ook sociale, psychische, hormonale of medische oorzaken kunnen meespelen. De belangrijkste aanpak bij overgewicht is een leefstijlverandering. Het gaat dan vooral over gezonder eten en meer bewegen, maar bijvoorbeeld ook over beter slapen en minder stress. Een leefstijlaanpassing werkt het beste onder begeleiding van een leefstijlcoach. Als dat na een jaar te weinig effect heeft, kan daarnaast een afslankmiddel worden ingezet ter ondersteuning.

Tijn Kool pleit daarnaast voor sterker optreden door de overheid, zowel bij zorg als bij preventie: ‘Overal om ons heen is bijvoorbeeld ongezond voedsel in overvloed en daar wordt veel reclame voor gemaakt. Dat moet veranderen. Een actieve overheid die supermarkten stimuleert om ook gezonde producten goedkoop aan te bieden, is hard nodig. Daarnaast kan de overheid mensen helpen te beseffen hoe belangrijk het is om gezond te eten en te leven, niet alleen voor hun buik, maar voor hun hele welzijn.’

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  PreventieNieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen