Verwijderd eierstokweefsel kankervrij terugplaatsen

Nieuws Verwijderd eierstokweefsel kankervrij terugplaatsen

20 februari 2024

Terugplaatsing van ingevroren eierstokweefsel bij vrouwen die kanker hebben overwonnen geeft een klein risico op terugkeer van diezelfde kanker. Lotte Eijkenboom onderzocht hoe dat risico is te elimineren door eventueel aanwezige kankercellen in het eierstokweefsel te vernietigen zonder de eicellen te beschadigen.

Vrouwen met kanker kunnen door een oncologische behandeling onvruchtbaar worden. Soms is het mogelijk om nog voor die oncologische behandeling ovariumweefsel af te nemen en in te vriezen. Na een succesvolle behandeling kan het ovariumweefsel daarna weer worden teruggeplaatst. Zo kan de vrouw zelf toch vaak nog spontaan of via IVF kinderen krijgen. Op deze manier zijn inmiddels al honderden kinderen wereldwijd geboren.

Er bestaat echter een klein maar reëel risico dat de stukjes eierstokweefsel die zijn ingevroren ook kankercellen bevatten van de tumor waarvoor de vrouw wordt behandeld. Wordt dat eierstokweefsel teruggeplaatst, dan kan ook de kanker weer terugkeren. Lotte Eijkenboom heeft de afgelopen jaren naar manieren gezocht om het uitgenomen eierstokweefsel veilig terug te kunnen plaatsen. Dat wil zeggen: zonder eventuele nog aanwezige kankercellen.

Selectief vernietigen

“Bij het zuiveren van het eierstokweefsel buiten het lichaam – ook wel purging genoemd – moeten niet alleen de aanwezige kankercellen worden vernietigd”, zegt Eijkenboom, “maar moeten tegelijkertijd ook de aanwezige eicellen worden beschermd. Net als bij chemotherapie bepaalt ook hier de vorm van kanker die de vrouw heeft, welk medicijn je het beste kunt gebruiken.”

Eijkenboom keek naar eierstokweefsel met uiteenlopende vormen van kanker, namelijk rhabdomyosarcoom, leukemie, Ewing sarcoom en borstkanker. Bij alle deze vormen van kanker wist ze een middel te vinden, dat de tumorcellen doodde en de eicellen intact liet. Verteporfin werkte goed bij leukemie en rhabdomyosarcoom. Everoliumus werkte op Ewing sarcoom. Zo moet eigenlijk bij elke vorm van kanker een specifiek medicijn gevonden worden dat werkt.

Biochemische postcode

In een volgende fase heeft Eijkenboom een door de afdeling biochemie gemaakt middel getest. Dit middel bestaat uit specifieke eiwitten (ankyrine-repeat eiwitten, de zogenoemde DARPins) waaraan een exotoxine van een bacterie is gekoppeld. Die combinatie blijkt erg goed te werken tegen kankercellen. “Bovendien kan daar een specifiek stukje informatie van de tumor van de vrouw aan worden toegevoegd”, zegt Eijkenboom. “Zo krijgt het middel een soort biochemische postcode mee waardoor het uitsluitend naar de kankercellen gaat en de rest van de cellen ongemoeid laat. Precies wat je hebben wilt. Daarmee hebben we eigenlijk een platform ontwikkeld waarmee we eigenlijk elke tumorvorm in de eierstok gericht kunnen aanpakken.”

Designer drug

Als dit ontworpen medicijn tegen vrijwel elke vorm van kanker in eierstokweefsel is te gebruiken, kan het dan ook in de reguliere kankerbehandeling worden ingezet? Dat is helaas niet het geval. De designer drug werkt prima in kleine stukjes weefsel buiten het lichaam, in een kweekschaaltje, maar niet in het lichaam. Eijkenboom: “Het geeft in het lichaam helaas erg veel bijwerkingen. Dat maakt het erg lastig om dit middel voor de kankerbehandeling in te zetten.”

De proeven in het lab hebben in elk geval laten zien dat het voor het zuiveren van eierstokweefsel een uitstekend werkt. Via de gebruikelijke testen moet het dan naar toepassing bij de patiënt om terugkeer van kanker te elimineren.

Promotie Lotte Eijkenboom - Hope of safe fertility restoration after cancer