Tweede leven voor oud lepramedicijn Antibioticum effectiever voor patiënten met bacteriële infectie dan huidige medicatie

Een oud antibioticum dat ingezet werd tegen lepra, blijkt ook veilig en effectief voor patiënten met een infectie door de niet-tuberculeuze mycobacterie. Het middel krijgt hiermee een tweede leven, nu door onderzoekers van het Radboudumc in verschillende onderzoeken is aangetoond dat het ook veilig is en bovendien effectiever dan de huidige middelen tegen de moeilijk behandelbare niet-tuberculeuze mycobacterie. Een verandering van de behandelrichtlijn is hiermee een volgende stap.

Het Radboudumc doet al jaren onderzoek naar de NTM-bacterie, die een moeilijk behandelbare infectie kan veroorzaken met blijvende longschade tot gevolg. Longarts Wouter Hoefsloot en arts-microbioloog Jakko van Ingen herontdekten een oud middel tegen lepra, een besmettelijke infectieziekte die in Nederland vrijwel niet meer voorkomt. Dit antibioticum, clofazimine, onderzochten zij op veiligheid en effectiviteit als behandeling van een NTM-infectie. De resultaten hiervan zijn veelbelovend.

Jakko van Ingen: ‘We konden aantonen dat clofazimine veel effectiever is dan rifampicine in de behandeling van NTM-infecties. Het middel rifampicine, dat in de huidige richtlijnen staat is een moeilijk middel met ernstige bijwerkingen. Als we clofazimine iets hoger doseren dan we gewend zijn, kunnen we rifampicine niet alleen vervangen maar kunnen we de behandeling zelfs veel effectiever maken. Dit is zo bemoedigend dat het bij ons al leidt tot een verschuiving in het behandelen van deze hele complexe infecties.’

Deze resultaten staan beschreven in zes gepubliceerde wetenschappelijke artikelen. Het onderzoek werd geleid door het Radboudumc, dat het enige Nederlandse expertisecentrum voor NTM-infecties heeft. De studies naar dit weesgeneesmiddel variëren van onderzoek in het laboratorium tot klinische trials, waarbij naar alle aspecten is gekeken: veiligheid, effectiviteit en dosering. In aantocht is nog een klinische studie, waarbij ze keken naar de veiligheid van een hogere dosis.

Bacterie in de lucht en in kraanwater

We komen allemaal dagelijks in aanraking met niet-tuberculeuze mycobacteriën, die bijvoorbeeld in kraanwater en de bodem van tuinen en parken zitten. Er bestaan 200 soorten, waarvan een paar infecties bij mensen kunnen veroorzaken. Mensen zijn niet besmettelijk en kunnen de bacterie dus niet overdragen, anders dan bij de tuberculosebacterie wél het geval is. De ziekte komt voor bij 1 op de 20 duizend mensen in Nederland en leidt tot klachten als hoesten, gewichtsverlies, vermoeidheid en kortademigheid. NTM-infecties zijn moeilijk behandelbaar; de huidige therapie bestaat uit een kuur van 18 tot 24 maanden, bestaande uit verschillende typen antibiotica. En ook daarmee geneest een derde van de patiënten niet.

Herbestemming van geneesmiddelen

Het hergebruik van clofazimine is een voorbeeld van drugs repurposing, ofwel de herbestemming van bestaande geneesmiddelen. Deze medicatie wordt herontwikkeld voor nieuwe behandeltoepassingen. Deze manier van geneesmiddelenontwikkeling biedt een enorm potentieel voor de behandeling van uiteenlopende en vaak zeldzame aandoeningen. Bovendien is het aantrekkelijk voor het zorgsysteem omdat het gaat over geneesmiddelen zonder patent. Deze zijn al beschikbaar, betaalbaar én er is al veel bekend over de veiligheid ervan.

Lepra in Nederland

Lepra is een besmettelijke infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie en wordt overgedragen via hoesten en niezen. Lepra kan leiden tot ernstige vervormingen van onder andere handen, voeten en het gezicht. Jaarlijks komen er wereldwijd 200.000 patiënten per jaar bij, met name in Indonesië, India en Brazilië. In Nederland komt de ziekte met zo’n 5 tot 10 gevallen per jaar nauwelijks voor. Meestal nemen mensen de bacterie mee uit het buitenland.

Lees meer in dit artikel van NRC Handelsblad van donderdag 4 april over de zoektocht naar een geneesmiddel tegen NTM.

Meer informatie over de wetenschappelijke publicaties

• De bijzondere geschiedenis van clofazimine en de dosering: Why do we use 100mg of clofazimine in TB and NTM treatment? (2024).
• Effectiviteit clofazimine in labmodel: Clofazimine as a substitute for rifampicin improves efficacy of Mycobacterium avium pulmonary disease treatment in the hollow-fiber model (2024).
• Klinische trial: Clofazimine Is a Safe and Effective Alternative for Rifampicin in Mycobacterium avium Complex Pulmonary Disease Treatment: Outcomes of a Randomized Trial (2023).
• Hoe het middel precies werkt: RNA Sequencing Elucidates Drug-Specific Mechanisms of Antibiotic Tolerance and Resistance in Mycobacterium abscessus (2022).
• Internationale studie naar veiligheid/bijwerkingen: Clofazimine does not lead to significant QT interval prolongation: a multicentre study (2018).
• Labstudie naar hoe clofazimine resistentie tegen andere antibiotica voorkomt: Clofazimine Prevents the Regrowth of Mycobacterium abscessus and Mycobacterium avium Type Strains Exposed to Amikacin and Clarithromycin (2016).

Fotograaf: Merlin Daleman.

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen