Sleutelen aan slaap

8 april 2024

Je dromen hacken en zelf aansturen, al snurkend je geheugen trainen, of extra diep slapen en zo afvalstoffen in de hersenen beter opruimen. In het slaap- en geheugenlab van Martin Dresler worden deze droomscenario’s werkelijkheid.

Je bent een superheld in een wapperende cape en staat op het punt om de wereld te redden. Lukt dat? Zeker, want je bent zelf de regisseur van deze film. Je zit namelijk in de virtuele wereld van je eigen lucide droom. Dat is een droom waarin je beseft dat je slaapt. En dat besef geeft je de kans om zelf actief je droom aan te sturen.

Slechts ongeveer de helft van de mensen heeft ooit in het leven zo’n bewuste droom, en dan komen deze dromen ook nog maar zelden voor. Maar als het aan een paar nieuwe bedrijven ligt, waaronder Prophetic, dan gaat dat veranderen. Zij werken aan apparatuur, waarmee ze deze dromen willen gaan stimuleren. Zo werkt Prophetic aan een hoofdband, die met geluidsgolven de hersenen activeert. Het gaat daarbij om de lol van lucide dromen, want dat is interessant voor consumenten.

Deze bedrijven baseren hun product deels op het onderzoek van neurowetenschapper Martin Dresler, hoofdonderzoeker bij het Donders Slaap- en Geheugenlab. Hij doet met zijn team onderzoek naar lucide dromen en voerde veel metingen uit aan de hersenactiviteit tijdens deze dromen. ‘We vermoeden inmiddels welke hersengebieden een rol spelen, waaronder de prefrontale cortex’, vertelt Martin. ‘Maar eigenlijk weten we nog niet welke structuren je precies moet stimuleren voor een bewuste droom, en of dat überhaupt kan met een hoofdband.’ Die bedrijven lijken dus erg ambitieus en de toepassing van hun apparatuur is echt nog toekomstmuziek.

Instabiel

Zelf brengt Martin ook mensen in een lucide droomtoestand. Niet voor de lol, maar voor zijn onderzoek. Hij gebruikt daarvoor geen hoofdband met radiogolven, maar een andere tactiek. Hij stimuleert in wakkere toestand de zintuigen van vrijwillige proefpersonen, bijvoorbeeld met licht, geluid of trillingen, en vraagt hen daarbij om zich bewust te zijn van hun toestand. Vervolgens geeft hij dezelfde signalen tijdens de droomslaap. Dan kunnen mensen weer in die bewuste toestand komen en zich realiseren: ik ben aan het dromen.

Op deze manier krijgt Martin met zijn team de helft van de vrijwilligers in een bewuste droom. Meestal duurt dat maar kort, ongeveer een halve minuut. Soms loopt dat op tot een paar minuten. ‘Deze lucide vorm van dromen is heel instabiel’, zegt Martin. ‘De hersenen vinden deze toestand waarschijnlijk niet fijn. Ze schakelen weer snel naar een normale droom, of naar wakker zijn. Daarmee lijkt een lucide droom vooral iets wat mis gaat tijdens een gewone droom.’

Rekensommen

Martin wil met zijn onderzoek vooral ontdekken wat er gebeurt in de hersenen tijdens slaap. En daarvoor zijn bewuste dromen een handig hulpmiddel. ‘Als we contact kunnen maken met iemand die slaapt, dan komen we meer te weten over dromen, het geheugen en de rol van de slaap bij de opslag van herinneringen’, legt Martin uit.

Hij toonde al aan dat contact maken en communicatie met iemand in de droomslaap mogelijk is. Zo liet hij vrijwilligers tijdens hun slaap vragen met ja of nee beantwoorden, en simpele sommen oplossen, zoals acht min zes. Dat deden de lucide dromers met oogbewegingen die vooraf waren afgesproken. Het lukte niet bij alle deelnemers, maar wel bij ongeveer veertig procent. ‘Met dit onderzoek toonden we voor het eerst aan dat er communicatie mogelijk is twee kanten op, van de onderzoeker naar de slaper en weer terug.’

Nachtmerrie

Is het een goed idee om mensen zo actief te maken tijdens hun slaap en hun dromen als het ware te hacken? ‘We denken dat normale dromen een biologische functie hebben’, vertelt Martin. ‘Ze dienen als een virtuele omgeving waar we trainen hoe we omgaan met gevaren en sociale situaties. Daarvoor moeten we de droom serieus nemen, en dat lukt misschien niet als je beseft dat je droomt. In dat opzicht kan het schadelijk zijn als al onze dromen lucide waren. Maar voorlopig vormen bewuste dromen nog maar een heel klein deel van onze slaap en kan het denk ik geen kwaad.’

Daarnaast ziet Martin ook mogelijkheden voor medische toepassingen van lucide dromen. Martin: ‘Er zijn aanwijzingen dat je via deze dromen mensen met een nachtmerriestoornis kunt helpen. Zij kunnen dan beseffen dat het monster in hun dromen niet echt is, en krijgen zo controle over de nachtmerrie. Of ze bepalen zelf dat ze weer wakker worden als de droom niet prettig is.’ Dat biedt mogelijkheden om als regisseur de horrorfilms uit je repertoire te schrappen.

Lekker weinig slapen?

Het verhaal gaat dat sommige bekende mensen, zoals Leonardo da Vinci en Nikolai Tesla, interesse hadden in gefragmenteerd slapen. Ze vroegen zich af of je met veel minder slaap af kunt, wanneer je bijvoorbeeld zes keer twintig minuten slaapt. In totaal dus maar twee uur per dag. Martin vond tien gemotiveerde vrijwilligers, die dit wilden testen. De meesten haakten al na enkele dagen af en sliepen vervolgens minstens tien uur als een blok. Slechts één deelnemer hield het vijf weken vol. Wat bleek? Hij functioneerde eigenlijk nog opvallend goed en scoorde prima op testen voor de hersenen. Maar zijn lichaam stopte volledig met de productie van groeihormonen. En die zijn cruciaal voor het lichaam, ze zorgen bijvoorbeeld voor gezonde botten en spieren. Geen goed idee dus, zulke kleine dutjes.

Beter afval ruimen tijdens slaap?

Vooral tijdens de diepste slaap ruimen de hersenen allerlei afvalstoffen op die zich gedurende de dag opstapelen. Als dit proces niet goed werkt, kunnen die afvalstoffen hersenziekten zoals alzheimer veroorzaken. Martin en zijn onderzoeksteam zoeken uit of ze die diepe slaap kunnen stimuleren met geluidsgolven, en of dat leidt tot een betere schoonmaak van het brein. De studie is net gestart.

Meer leren tijdens slaap?

Het is al bekend dat je tijdens je slaap het geheugen kunt trainen. Dat werkt als volgt: een wakker iemand leert iets, zoals een interessant weetje, met een bepaald geluid op de achtergrond. Speel je vervolgens tijdens de slaap datzelfde geluid af, dan gaan de hersenen aan de gang met de geleerde informatie. Zo blijft dat weetje beter in het geheugen verankerd dan wanneer je de hersenen niet gereactiveerd hebt. Martin zoekt nu met zijn team in een grote studie uit wat de rol is van de droom in dit leerproces, en of de inhoud van de droom meehelpt aan deze geheugenfunctie van slaap.

 

Dit artikel verscheen eerder in Radbode #2 van 2024.

Meer weten over dit onderwerp? Lees deze review in Neuron: The neuroscience of lucid dreaming: Past, present, future. Paul Zerr, Nico Adelhöfer, Martin Dresler.

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen