Tumor-DNA in bloed toont maanden eerder dan scan of kankertherapie aanslaat Promovenda Sofie Tolmeijer laat de waarde zien van ctDNA als biomarker

Stukjes tumor-DNA in het bloed van een patiënt zijn een veelbelovende nieuwe biomarker. Ze geven bijvoorbeeld aan of een therapie werkzaam is tegen kanker. Promovenda Sofie Tolmeijer van het Radboudumc laat zien dat dit tumor-DNA al twee tot vijf maanden eerder dan een CT-scan toont of hormoontherapie bij prostaatkanker aanslaat.

Het is een relatief nieuwe marker in de medische wereld: circulerend tumor DNA, afgekort ctDNA. Ook in een tumor gaan soms cellen dood, en de brokstukken van die tumorcellen, waaronder fragmenten van het DNA, dobberen vervolgens nog even in de bloedbaan van een patiënt, voordat ze worden opgeruimd. De hoeveelheid van dit DNA afkomstig uit de tumor hangt samen met de grootte van de tumor. Artsen kunnen dit DNA met een bloedafname opsporen, en krijgen zo veel informatie over de tumor, zonder dat een biopt nodig is.

Switchen

Sofie Tolmeijer laat in haar proefschrift zien wat de waarde is van zo’n meting aan ctDNA. Ze voerde een studie uit met 81 mannen met prostaatkanker die hormoontherapie kregen. Ze zag dat de hoeveelheid tumor-DNA in het bloed vier weken na de start met hormonen samenhangt met het effect van de therapie: bij een hoge waarde slaat de therapie niet aan. Dat kan een arts met een CT-scan, de huidige standaard, pas na drie tot vier maanden zien. ‘Zo kan een arts dankzij ctDNA veel sneller switchen naar een andere therapie, of nog een extra behandeling toevoegen’, zegt Tolmeijer.

In de prostaatstudie keek Tolmeijer met circulerend tumor-DNA of een therapie aanslaat, maar onderzoekers kunnen deze marker ook anders inzetten. Zo brengen ze de genetische kenmerken van de tumor in kaart voor diagnostiek. Soms blijkt namelijk uit het DNA of een tumor gevoelig is voor een bepaalde therapie. Ook zegt het iets over de prognose: een hoge concentratie in het bloed aan de start van de behandeling is geen goed teken. Zo kan deze marker helpen bij een persoonlijk behandelplan.

Voorspeller

Tumor-DNA uit bloed als vroege voorspeller bij therapie tegen prostaatkanker is nog geen standaard zorg in de kliniek. Maar dankzij een andere studie van Tolmeijer is er in het Radboudumc al wel een test met ctDNA beschikbaar voor patiënten met uitgezaaid melanoom. Tolmeijer liet zien dat de meting zeer betrouwbaar, met 98% zekerheid, toont of een melanoom een zogenaamde BRAF-mutatie heeft. Dan kan gestart worden met een gerichte therapie die BRAF remt. De voordelen? De test is op bloed, dus er is geen biopt nodig, en is vaak veel sneller.

Toch zal ctDNA niet altijd een biopt kunnen vervangen. ‘In principe kan er bij iedere kankersoort tumor-DNA in het bloed zitten. Maar de hoeveelheid is soms zo laag dat we het niet kunnen meten, vooral als kanker nog niet is uitgezaaid’, legt Tolmeijer uit. ‘Deze meting is vooral interessant als kanker op een lastige plek zit voor een biopt, zoals bij longkanker. Of bij prostaatkanker, dat vaak uitzaait naar de botten.’

Wat doet het Radboudumc met tumor-DNA?

In het Radboudumc wordt de analyse van tumor-DNA in het bloed klinisch toegepast bij melanoom en longkanker. ‘We gebruiken dat nu wanneer tumorweefsel niet toereikend is voor een diagnose’, zegt hoogleraar Moleculaire Tumorgenetica Marjolijn Ligtenberg. ‘Maar omdat circulerend tumor-DNA een rol kan spelen in behandelkeuzes bij veel soorten kanker, kijken we samen met collega’s uit andere centra hoe we dit type analyses breder in kunnen zetten, en wat er nodig is om er behandelbeslissingen in de kliniek op te mogen baseren’.

Andere toepassingen van metingen aan tumor-DNA in bloed zijn nog in de onderzoeksfase, zoals bij blaaskanker en prostaatkanker. Oncoloog Niven Mehra: ‘We kijken bij mannen met prostaatkanker al jaren naar het DNA in een biopt uit een tumor. Daarin zoeken we naar aanknopingspunten voor een geschikte behandeling. Inmiddels hebben we van vijfhonderd patiënten ook tumor-DNA uit het bloed, en kijken we of dat dezelfde informatie geeft als een biopt, en kan dienen als alternatieve test. Daarnaast zoeken we uit of circulerend tumor-DNA betrouwbaar kan aangeven of de tumor reageert op allerlei therapieën tegen prostaatkanker.’

Meer informatie over deze promotie

Promotie op 26 oktober 2023 om 10.30 uur van Sofie Tolmeijer. Titel proefschrift: Circulating tumor DNA measurements to refine cancer treatment (online beschikbaar na 26 oktober). Promotoren: dr. Niven Mehra, prof. dr. M.J.L. Ligtenberg, prof. dr. W.R. Gerritsen, co-promotor: Dr. M.J. Geerlings-Wagemaker. De verdediging is te volgen via deze livestream.

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  ProstaatkankerNieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen