Achtergrond: Nederland neemt geitenpaadje in de strijd tegen medicijnverspilling

Medicijnverspilling tegengaan staat hoog op de politieke agenda. Overgebleven medicijnen inzamelen en opnieuw uitgeven blijkt veilig en effectief. Maar Europese regels maken dat lastig. Onderzoekers van het Radboudumc vonden een geitenpaadje.

Nederland kan per jaar honderd miljoen euro besparen als ongebruikte dure medicijnen ingezameld en opnieuw uitgegeven worden aan andere patiënten. Dat concludeert Charlotte Bekker, onderzoeker duurzame farmacie van het Radboudumc, op basis van een pilotproject. Minister Kuipers van Volksgezondheid noemde haar onderzoek afgelopen februari in een Kamerbrief een belangrijk voorbeeld van duurzaam medicijngebruik. Vandaag gaf hij toestemming voor uitbreiding van het project naar tien extra ziekenhuizen, waaronder alle UMCs.

Kuipers wil stevig inzetten op verduurzaming van geneesmiddelen. In 2018 is de Green Deal 3.0 opgesteld, waarin is afgesproken om medicijnen bewuster en meer op maat voor te schrijven. Die maatregelen kunnen verspilling al met veertig procent terugdringen. Maar dan nog zullen er ongebruikte medicijnen overblijven. Kan Nederland die opnieuw uitgeven en wat is daar voor nodig?

Stabiel

Aan heruitgifte van medicijnen kleeft een groot probleem: Europese wet- en regelgeving verbiedt apothekers doosjes meermaals te scannen en uitgeven. Die regels moeten vervalsing van medicijnen tegengaan. Volgens Ruud Coolen van Brakel, directeur van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM), komt vervalsing echter bijna niet voor. ‘Het is uitermate zeldzaam dat een medicijn niet via de officiële weg in de apotheek terechtkomt. In mijn ogen is die wet, genaamd de Falsified Medicines Directive, vooral opgesteld op aandringen van de farmaceutische industrie.’

De minister is inmiddels bezig om de beperkende wetgeving op Europees niveau aan te kaarten. ‘Helaas kost aanpassing van Europese wetten vele jaren’, legt Coolen van Brakel uit. ‘Als land kun je moeilijk afwijken van de regels. Je loopt dan het risico dat de industrie een rechtszaak aanspant, omdat je de wet overtreedt. Uit economisch oogpunt is de farmaceutische industrie namelijk niet gebaat bij hergebruik van medicijnen. Maar intussen groeit ook bij de industrie de aandacht voor duurzaamheid en groeit het besef dat verspilling niet verantwoord is.’

Totdat heruitgifte van medicijnen op grote schaal op Europees niveau geregeld is, mag het al wel binnen een klinische studie, zoals in het project van Bekker. Uitbreiding van dit project is dus een slimme manier waarmee Nederland via een geitenpaadje alsnog geneesmiddelen van verspilling kan redden.

Besparing

Tegelijkertijd levert dit project informatie over de veiligheid, haalbaarheid en praktische uitdagingen die met heruitgifte gepaard gaan. Zo onderzocht Bekker vanuit het Radboudumc samen met drie andere ziekenhuizen of ze ongebruikte dure kankermedicijnen weer in kan nemen en opnieuw uitgeven aan andere patiënten. Die heruitgifte is haalbaar voor apothekers en veilig voor de patiënt, bleek uit haar onderzoek.

Voor een groep van ruim duizend patiënten voorzag ze doosjes met kankermedicijnen van een verzegeling en een temperatuurlogger. Hiermee controleerde ze bij terugkomst in de apotheek of de verpakking nog dicht zat en de medicijnen niet te warm waren geworden. De doosjes zaten inderdaad allemaal nog keurig dicht en bleken prima in orde.

Bekker berekende dat Nederland 25 miljoen euro per jaar kan besparen bij kankermedicijnen. Dat bedrag kan oplopen tot 50 à 100 miljoen bij uitbreiding naar andere dure geneesmiddelen, zoals reumaremmers.

Ook een Italiaanse studie die eind 2022 gepubliceerd werd toont aan dat hergebruik van medicijnen veilig en haalbaar is. De onderzoekers redden voor 1,3 miljoen euro aan medicijnen van de vernietiging en verstrekten die aan andere patiënten. Kosten van het proces: 75.000 euro, een fractie van de opbrengst. De besparing is in lijn met de Nederlandse studie. Daarnaast tonen verschillende andere internationale studies de veiligheid van heruitgifte. Het gaat daarbij met name om tabletten, omdat zalven en vloeistoffen sneller bederven.

Milieu-impact

De studies, waaronder die van Bekker, zijn vooral uitgevoerd met dure medicijnen. Vanwege hun hoge prijs loont het om heruitgifte op te zetten. Maar tachtig procent van de medicijnen in Nederland is juist heel goedkoop. Volgens Bekker ligt het kantelpunt waarop heruitgifte financieel rendabel is momenteel op honderd euro per verpakking. Maar niet alleen financiën zijn belangrijk. Nicole Hunfeld, vicevoorzitter van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Pharmacie (KNMP) en ziekenhuisapotheker in het Erasmus MC: ‘Bij goedkopere geneesmiddelen tikt het financieel gezien minder aan, maar er is ook nog een andere belangrijke reden voor heruitgifte: de enorme milieu-impact.’

De negatieve gevolgen van onze medicijnen voor mens en milieu zijn namelijk gigantisch. Enkele cijfers op een rij: de productie, verwerking en het transport van geneesmiddelen in Nederland zijn jaarlijks goed voor 200.000 kilogram CO2-uitstoot, dat is 1,4% van de totale uitstoot in ons land. 190.000 kilogram medicijnresten komen jaarlijks in het oppervlaktewater terecht. Dat is schadelijk voor het waterleven en bemoeilijkt de zuivering van ons drinkwater.

Daarnaast is heruitgifte van geneesmiddelen ook een ethische kwestie. ‘Ongebruikte medicijnen worden verbrand of op een andere manier vernietigd, terwijl de vraag naar deze medicijnen wereldwijd torenhoog is’, zegt Ruud Coolen van Brakel. ‘Wat mij betreft kunnen we dat niet langer verantwoorden. Een land als Suriname heeft bijvoorbeeld veel interesse in wat wij overhouden.’

Terugbrengen

Voor heruitgifte is het cruciaal dat mensen hun overgebleven geneesmiddelen daadwerkelijk terugbrengen naar de apotheek. Dat gebeurt nu in slechts de helft van de gevallen. De andere helft verdwijnt in de wc of vuilnisbak en komt zo in het milieu. Dat komt met name doordat mensen niet weten dat ze medicijnen kunnen retourneren, of ze vinden het te veel moeite om ze terug te brengen naar de apotheek.

Voorlopig staan de Europese regels de invoering van heruitgifte op grote schaal in alle ziekenhuizen en apotheken nog in de weg, ondanks de aandacht voor duurzaamheid, het draagvlak onder verschillende betrokken instanties en de lobby op Europees niveau. De beslissing van Kuipers dat we medicijnen een tweede kans geven in een studie met alle UMCs, zorgt dat Nederland ondanks de Europese hordes toch vooroploopt in de strijd tegen medicijnverspilling.

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Subsidies en prijzenPrijzen en benoemingen