Onvruchtbaar­heid bij man soms al voor zijn geboorte in DNA ontstaan

Nieuwe fouten in het DNA, die niet van vader of moeder zijn geërfd maar spontaan ontstaan voor of tijdens de bevruchting, kunnen onvruchtbaarheid bij mannen veroorzaken. Dat concludeert een onderzoeksteam van het Radboudumc en de universiteit van Newcastle in een publicatie in Nature Communications. Deze doorbraak in het begrip van de onderliggende oorzaak van onvruchtbaarheid biedt hoop op betere behandelmogelijkheden.

Onvruchtbaarheid komt voor bij ongeveer zeven procent van de mannen. In het expertisecentrum voor mannelijke onvruchtbaarheid van het Radboudumc, zoeken wetenschappers al jaren naar oorzaken van onvruchtbaarheid. “Regelmatig vinden we een oorzaak, zoals een infectie of verstoorde zaadaanmaak na een behandeling tegen kanker,” vertelt dr. Liliana Ramos, klinisch embryoloog en hoofd van het fertiliteitslaboratorium. “Maar in meer dan de helft van de gevallen is de oorzaak onbekend. In deze groep patiënten zochten we daarom naar foutjes in het DNA van de onvruchtbare man, die niet aanwezig waren bij zijn beide vruchtbare ouders. Zo ontdekten we dat de onvruchtbaarheid van de man vaak veroorzaakt is door nieuw ontstane foutjes in zijn DNA, zogenaamde de novo mutaties. Deze foutjes kunnen al in het DNA van de eicel of zaadcel van de ouders van de man zijn ontstaan, of vlak na de bevruchting.”

Onderzoeksopzet

De onderzoekers onder de leiding van prof. Joris Veltman en dr. Godfried van der Heijden bestudeerden DNA van 185 onvruchtbare mannen en hun ouders. Zij identificeerden 145 zeldzame eiwit-veranderende fouten in het DNA, die waarschijnlijk een negatieve invloed hebben op de mannelijke vruchtbaarheid. Maar liefst 29 van de fouten zijn van invloed op processen betrokken bij spermatogenese - het proces van spermacelontwikkeling - of andere processen die verband houden met de voortplanting. Een voorbeeld is het gen RBM5, waarin meerdere fouten zijn vastgesteld. Eerder onderzoek bij muizen heeft aangetoond dat dit gen een rol speelt bij mannelijke onvruchtbaarheid.

Gevolgen voor het nageslacht

Bij mannen die door dergelijke fouten in het DNA op de natuurlijke manier onvruchtbaar zijn, lukt het dankzij geassisteerde voortplanting (IVF of ICSI) in het ziekenhuis soms toch om tot een succesvolle zwangerschap te komen. Wat betekent dat voor de vruchtbaarheid van die kinderen? “Het is belangrijk dat we de oorzaken van onvruchtbaarheid onderzoeken, zodat we beter kunnen inschatten of kinderen van onvruchtbare stellen ook risico lopen op vruchtbaarheidsproblemen later in hun leven,” legt dr. Manon Oud uit, die vorig jaar op dit onderzoek promoveerde. ”Deze nieuwe fouten die we hebben ontdekt veroorzaken meestal een dominante vorm van onvruchtbaarheid, waarbij slechts één fout gen nodig is. Daardoor is de kans op het doorgeven van de fout vijftig procent. Dit kan leiden tot onvruchtbaarheid, vooral bij zonen.”

Behandelmogelijkheden

De onderzoekers hopen dat deze nieuwe kennis in de toekomst meer duidelijkheid zal geven over de oorzaak en de beste behandelmogelijkheden voor onvruchtbare paren. Onderzoeker Dr. Roos Smits: "Hopelijk verhoogt ons onderzoek het percentage van mannen bij wie de oorzaak van de onvruchtbaarheid bekend is. Daarnaast kunnen artsen deze paren beter begeleiden en adviseren wat de beste manier is om zwanger te worden, door een geschikte medisch ondersteunde procedure voor te stellen of, wanneer dat niet mogelijk blijkt, goede alternatieven te bieden.”

Standaard analyse in kliniek

Het onderzoeksteam wil in vervolgstudies verder kijken naar de rol van de nieuw geïdentificeerde fouten in het DNA en de impact daarvan op de spermatogenese en de algemene vruchtbaarheid bij de mens. Daarnaast start het Radboudumc dit jaar met een veel uitgebreidere analyse van het DNA van alle mannen die zich melden met onvruchtbaarheid. Ramos: “We kunnen dan veel eerder opsporen wat er mis is. Als je op basis van genetica al weet dat er nooit zaad kan ontstaan, dan begin je niet aan de onvruchtbaarheidsbehandeling, die erg belastend is voor zowel de man als de vrouw. Het betekent veel voor het paar en de behandelaars als we de oorzaak van onvruchtbaarheid kennen.”

Expertisecentrum

Het expertisecentrum voor mannelijke onvruchtbaarheid van het Radboudumc is het grootste centrum van Nederland op het gebied van mannelijke onvruchtbaarheid, met het hoogste percentages succesvolle zwangerschappen na een ICSI met chirurgisch gekregen zaadcellen (Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie). Het expertisecentrum omvat de gehele keten van zorg, van onderzoek, diagnostiek en behandeling, tot begeleiding en follow up. Ook ontvingen zowel de kliniek als het laboratorium als eerste in Nederland een ESHRE-ART certificaat (Europese certificering) op het gebied van Good Clinical Practice voor geassisteerde voortplanting. 

Meer informatie

Dit onderzoek is gepubliceerd in Nature Communications: A de novo paradigm for male infertility. Oud MS, Smits RM, Smith HE, Mastrorosa FK, Holt GS, Houston BJ, de Vries PF, Alobaidi BKS, Batty LE, Ismail H, Greenwood J, Sheth H, Mikulasova A, Astuti GDN, Gilissen C, McEleny K, Turner H, Coxhead J, Cockell S, Braat DDM, Fleischer K, D’Hauwers KWM, Schaafsma E, GEMINI Consortium, Nagirnaja L, Conrad DF, Friedrich C, Kliesch S, Aston KI, Riera-Escamilla A, Krausz C, Gonzaga-Jauregui C, Santibanez-Koref M, Elliott DJ, Vissers LELM, Tüttelmann F, O’Bryan MK, Ramos L, Xavier MJ , van der Heijden GW, Veltman JA.

Meer informatie over het expertisecentrum voor mannelijke onvruchtbaarheid vindt u hier

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen