Nieuwe schimmel genoemd naar overleden analist Ton Rijs

Het Expertisecentrum Schimmelinfecties van het Radboudumc heeft een niet eerder bekende schimmel ontdekt en die genoemd naar de in 2017 overleden analist Ton Rijs. De schimmel - Meanderella Rijsii - is gekarakteriseerd door Sybren de Hoog en collega’s, die de ontdekking hebben 
gepubliceerd in Microbes and Infection.

Nederlandse artsen schakelen het Expertisecentrum Schimmelinfecties van het Radboudumc vaak in voor de diagnose van schimmelinfecties bij patiënten en adviezen voor behandeling. Dat deed ook het Meander Medisch Centrum een tijd geleden. De patiënt had een chronische schimmelinfectie aan de voet, die zich niet goed liet behandelen. “Als referentielab onderzoeken we dan om welke schimmel het precies gaat,” zegt arts-microbioloog Paul Verweij die bij het onderzoek was betrokken. Een schimmelnagel of kalknagel was het niet, want die beperkt zich uitsluitend tot de nagel. De in het Meander vastgestelde infectie leek meer op wat je vaak in warme landen ziet, waar mensen die op blote voeten lopen via kleine wondjes een schimmel binnenkrijgen. Zo’n schimmel kan steeds verder het weefsel binnendringen, zelfs het bot ingroeien en is moeilijk te bestrijden. Op zo’n schimmelinfectie leek het, hoewel de patiënt niet in de tropen was geweest.
“Vroeger identificeerden we schimmels vooral op uiterlijke kenmerken”, zegt Verweij. “Maar tegenwoordig wordt naast de vorm, kleur, groeiwijze, welke producten de schimmel uitscheidt en bij welke temperatuur hij groeit, óók naar de genetica van de schimmel gekeken. Op basis daarvan wordt vastgesteld of het om een nieuwe schimmel gaat of niet.”

Groter leefgebied
Het gebruik van nieuwe genetische technologieën is een reden waarom er met enige regelmaat nieuwe schimmels worden gevonden. Niet omdat de schimmel voor het eerst opduikt, maar omdat hij voorheen niet te onderscheiden was van andere schimmels. Dat geldt ook voor Meanderella Rijsii, die het eerste gedeelte van zijn naam dankt aan het ziekenhuis in Amersfoort en het tweede deel aan Ton Rijs, analist bij de afdeling Medische Microbiologie van het Radboudumc. Door de nieuwste analysetechnieken kwam hij pas in beeld.
Nieuwe schimmels, zoals de Meanderella Rijsii, worden niet alleen gevonden dankzij nieuwe technieken. Soms duikt een schimmel bijvoorbeeld op in een gebied waar hij nooit eerder is geweest. Opwarming van de aarde wordt dikwijls als oorzaak gezien. Een lichte stijging van de temperatuur kan ervoor zorgen dat een schimmel zich ineens wel thuis voelt in een nieuw gebied en daar ook nieuwe gastheren gaat koloniseren. Verweij: “De afgelopen jaren zagen we wereldwijd een nieuwe Candida soort opkomen, de Candida auris, die voor veel problemen zorgt. Er zijn ook voorbeelden beschreven van populaties kikkers en vleermuizen die helemaal zijn weggevaagd door schimmels die voor het eerst in hun leefgebied opdoken. In sommige studies wordt al een verband gelegd tussen schimmels die hun leefgebied uitbreiden en de biodiversiteit; hoe groter hun leefgebied, hoe minder biodiversiteit.”

Voortdurende veranderingen
Net als virussen kunnen ook schimmels zich via genetische mutaties snel aanpassen aan nieuwe omgevingen. Verweij: “In groeiende schimmels ontstaan altijd enkele mutaties. Zit daar een mutatie bij waardoor de schimmel beter overleeft in nieuwe omstandigheden – denk aan hogere temperaturen of bestrijdingsmiddelen – dan gaat die variant overheersen. Bij Tsjernobyl zijn schimmels gevonden die alleen maar groeien bij een hoge radioactieve achtergrondstraling. In ons eigen onderzoek zagen we dat er rond het jaar 2000 bij patiënten ineens resistente vormen van de schimmel Aspergillus fumigatus voorkwamen. Die resistentie is vrijwel zeker ontstaan door het grootschalig gebruik van bestrijdingsmiddelen – azolen – in landbouw en industrie waartegen de schimmel zich met specifieke genetische mutaties heeft gewapend. Dat geeft niet alleen problemen bij de behandeling van patiënten, maar dergelijke processen kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van nieuwe soorten. Die genetische mutaties en wisselende leefomstandigheden vormen de motor voor evolutionaire verandering bij de schimmels.”

Schimmel op naam
Dat een nieuwe schimmel nu postuum naar Ton Rijs is genoemd, heeft onder andere te maken met zijn enorme kennis van schimmels en zijn rol als analist in het Expertisecentrum Schimmelinfecties. Verweij: “Hij heeft veel artsen en analisten opgeleid in de schimmeldiagnostiek, was een vraagbaak voor de conventionele schimmeldiagnostiek in Nederland, en heeft een standaardwerk geschreven voor het identificeren van schimmels: Mycology Images. Als analist word je niet als eerste auteur genoemd in wetenschappelijk onderzoek en sta je niet in de publicitaire frontlinie. Maar voor de opleiding en praktische gang van zaken was hij ontzettend belangrijk. Nu draagt een nieuwe schimmel zijn naam. We vonden het belangrijk om op deze manier zijn bijdrage aan de mycologie te gedenken.”
­­­­­­­­­­­­­
Publicatie in Microbes and Infection: Meanderella rijsii, a new opportunist in the fungal order Pleosporales - Sarah A. Ahmed, Tobias Engel, Jan Zoll, Peggy C.R. Godschalk, Ruth Klaasen, Leandro Moreno, Henrich van der Lee, Paul E. Verweij, Sybren de Hoog

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen