EN
DE
Helpt een dieet bij endometriose? Kun je herhaalde miskramen voorkomen met sporten? Renate van der Molen, Tess Meuleman en Annemiek Nap zoeken antwoorden op deze vragen met behulp van iets wat miljarden vrouwen maandelijks weggooien: menstruatiebloed. ‘Dit bevat allerlei boodschappen van het afweersysteem.’
Op tafel ligt een cup ter grootte van een eierdopje, gemaakt van flexibele siliconen, met onderaan een klein tuutje. ‘Met zo’n cup verzamelen we menstruatiebloed voor diagnostiek’, vertelt Renate van der Molen, medisch immunoloog bij de afdeling Laboratoriumgeneeskunde. ‘Dat kan gewoon thuis. Het bloed gaat in een buisje met bewaarvloeistof, tot we het ophalen of het met de post mee gaat. Sowieso gebruiken steeds meer mensen deze cups tegenwoordig voor het opvangen van de menstruatie. Dat is duurzaam, want je kunt de cups afspoelen met water en een beetje azijn, en daarna hergebruiken.’
Renate startte ruim tien jaar geleden met de analyse van menstruatiebloed op het laboratorium voor medische immunologie. ‘In het begin stuitte ik op veel weerstand. Sommigen vonden het vies en raar. Maar menstruatiebloed bevat veel informatie over de vrouwelijke voortplantingsorganen, en het komt maandelijks beschikbaar zonder dat je een naald in iemands lijf steekt. De enige extra stap in de analyse is het filteren van het bloed, want menstruatiebloed bevat ook een beetje slijm.’
Babysitter
Wat menstruatiebloed zo interessant maakt, is dat het naast bloed en baarmoederslijmvlies (endometrium), ook allerlei boodschappen van het afweersysteem bevat. Zo zit het vol met afweercellen en signaalstoffen. Renate: ‘We denken dat het afweersysteem een grote rol speelt bij aandoeningen van de baarmoeder en zwangerschapscomplicaties zoals miskramen. Menstruatiebloed is daarom een interessante diagnostische tool.’
Dat geldt zeker voor een belangrijke type afweercellen, de natural killer-cellen (NK-cellen). Die zitten in het hele lichaam en beschermen normaalgesproken tegen bacteriën en virussen. Ze ruimen als echte killers de indringers op. Maar in de baarmoeder switchen ze naar een ander uiterlijk en andere activiteiten. Ze zorgen daar dat de moeder het ongeboren kind, dat deels lichaamsvreemd is vanwege de inbreng van de vader, niet afstoot. Ook helpen de NK-cellen mee om de bloedvaten van de moederkoek meer open te zetten, zodat voeding het embryo beter bereikt. Ze switchen als het ware van killer naar babysitter.
Herhaalde miskramen
Dat betekent dat het ontrafelen van het afweersysteem en de taken van NK-cellen interessant zijn bij vrouwen met herhaalde miskramen. ‘Over de oorzaak van deze aandoening is weinig bekend en artsen kunnen niet veel doen’, vertelt gynaecoloog Tess Meuleman van de afdeling Gynaecologie en Verloskunde. ‘In 50 tot 70 procent van de gevallen vinden we geen oorzaak. Dan bieden we alleen zogenaamde tender loving care, waarbij we continuïteit van zorg geven met extra echo’s en aandacht.'
Het afweersysteem speelt bij herhaalde miskramen een cruciale rol, denkt Tess. Uit recent onderzoek van Renate viel op dat de menstruatie van een deel van deze vrouwen een lager aantal NK-cellen bevatte, vergeleken met vrouwen die geen miskramen hadden gehad. ‘We denken dat deze cellen belangrijk zijn bij de innesteling van het embryo en de aanleg van de placenta’, legt ze uit. ‘We weten van mensen met kanker dat sporten een boost geeft aan NK-cellen en de overleving verbetert. We zijn daarom een studie gestart naar het effect van sporten op herhaalde miskramen.’
Bankzitters
Tess hoopt dat sporten ook in de baarmoeder het aantal "babysitter" NK-cellen kan opkrikken, en daarmee het aantal succesvolle zwangerschappen toeneemt. In haar onderzoek gaan vrouwen met onverklaarde herhaalde miskramen zes weken lang twee keer per week sporten. Daarna sporten ze zes weken lang zelfs drie keer per week. Zowel vrouwen met veel als met weinig NK-cellen mogen meedoen. In het laboratorium van Renate worden allerlei metingen verricht, waaronder de concentratie NK-cellen in menstruatiebloed en gewoon bloed. Ook kijkt Tess met een fietstest of de conditie is toegenomen.
Uiteindelijk is het de bedoeling dat het onderzoek meer succesvolle zwangerschappen oplevert. Tess: ‘Miskramen zijn nog steeds beetje een taboe, maar geven veel verdriet. Sommige vrouwen krijgen wel tien keer een miskraam. Ik zou hen heel graag helpen.’ Ze ziet dat deze vrouwen over het algemeen niet zozeer overgewicht hebben, maar wel vaak bankzitters zijn. ‘Ze krijgen later ook vaak hart- en vaatziekten. Sporten is dus sowieso een goed idee voor deze vrouwen.’
Zélf iets doen
Een ander voorbeeld van een aandoening waarbij het afweersysteem een grote rol speelt, is endometriose. ‘Hierbij ontstaan ontstekingsreacties door weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies, maar dat zich buiten de baarmoederholte bevindt. En dat geeft pijn’, zegt gynaecoloog en hoofd afdeling Gynaecologie en Verloskunde Annemiek Nap. Endometriose kreeg de afgelopen jaren veel aandacht en daarmee ook meer bekendheid. Dat was broodnodig, want de aandoening treft 1 op de 10 vrouwen in de vruchtbare levensfase.
‘We kunnen endometriose behandelen met pijnstillers, hormonale medicijnen of een operatie. Dat is niet altijd even succesvol’, vertelt Annemiek. ‘Daarnaast willen vrouwen graag zelf iets doen. Veel vrouwen zeggen dat een dieet helpt. Ze ervaren een positief effect bij allerlei verschillende, soms zelfs tegenstrijdige diëten. We denken daarom dat dit succes gedeeltelijk komt door het placebo-effect. Toch kan een ontstekingsremmend dieet wel degelijk echt helpen. Wij willen onderzoeken of we de ontstekingen kunnen verminderen met voeding.’
Ontstekingsremmend dieet
Daartoe startte Annemiek een onderzoek met een speciaal ontwikkeld ontstekingsremmend dieet. Annemiek: ‘Het bevat veel groente, fruit, noten en peulvruchten. Daarnaast zit er weinig suiker en verzadigd vet in. Het dieet bevat alles wat een mens nodig heeft en vrouwen kunnen het langdurig volgen. Dat is bij diëten die mensen op internet aanraden vaak niet het geval; die leiden uiteindelijk tot tekorten. Ons dieet vormt een gezonde en duurzame verandering van leefstijl.’
Annemiek verzamelt bij deelneemsters metingen aan afweercellen in bloed, menstruatiebloed en vaginale vloeistof. Ze doet dat eerst voordat de vrouwen het dieet gaan volgen, zodat de uitgangssituatie helder is, daarna na drie maanden met aangepaste voeding. Zo vormen vrouwen hun eigen controle in dit onderzoek en is er geen aparte controlegroep zonder dieet nodig. ‘Hopelijk kunnen we aantonen dat een goed uitgebalanceerd dieet de ontstekingen en klachten bij endometriose vermindert.’
Toekomst
De onderzoekers passen de analyse van menstruatiebloed dus toe in twee klinische studies in het Radboudumc. Renate: ‘Mooi dat deze techniek nu haar waarde kan bewijzen. Niet iedereen staat te springen om met menstruatiebloed aan de slag te gaan, dat geldt voor artsen en laboranten, maar ook voor onze proefpersonen. Maar dankzij deze techniek krijgen we wel een rijkdom aan informatie over de baarmoeder. Ik verwacht dat deze techniek in de toekomst veel belangrijker zal worden.’
Meer informatie of deelnemen?
Sporten bij herhaalde miskramen: www.hmovestudie.nl.
Dieet bij endometriose: neem contact op via emma.huijs@radboudumc.nl
Dit artikel verscheen eerder in Radbode #8 van 2022.
-
Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.
