Dit kunnen wij leren van Afrikaans eten

Waarom internist Quirijn de Mast onderzoek deed in Afrika? Hij bestudeerde het effect van zowel plattelandsvoeding als stedelijk eten - dat lijkt op dat van ons - op darmen en afweersysteem van gezonde Tanzanianen. ‘Het plattelandseten helpt om welvaartsziekten te voorkomen.’

Halverwege de berg Kilimanjaro in Tanzania, op 2500 meter boven de zeespiegel, hebben onderzoekers een klein pop-up-restaurant opgezet, dat tijdens het regenseizoen bijna wegspoelde. Hier lopen gezonde jonge Afrikaanse mannen drie keer per dag binnen voor een maaltijd. Op het menu: gerechten met veel vet, vlees en calorieën. Dit alles rijkelijk voorzien van ongelimiteerd ketchup en mayonaise.

Deze mannen doen mee aan een onderzoek onder leiding van internist Quirijn de Mast. In Tanzania bestudeert hij de werking van het afweersysteem in gezonde mensen. Voeding speelt hierbij een belangrijke rol. Quirijn vergelijkt het dieet van Tanzanianen die leven op het platteland, met Tanzanianen die in de grote steden wonen. Voor de studie in het pop-up-restaurant krijgen mannen die gewoonlijk traditionele Tanzaniaanse voeding eten, tijdelijk een ‘Westers’ dieet met veel bewerkte producten, suiker en vet. Omgekeerd krijgen mannen die in de stad wonen tijdelijk een traditioneel Tanzaniaans dieet. De onderzoekers meten de effecten van de beide diëten op het lichaam.

Bier van bananen

‘We zien in onze studies duidelijke verschillen in de functie van het afweersysteem en de samenstelling van de bacteriën in de darmen tussen mensen die in de stad of het op het platteland wonen’, vertelt Quirijn. ‘Daarbij geeft het traditionele Tanzaniaanse dieet van mensen op het platteland minder ontsteking en een gezondere samenstelling van bacteriën en schimmels in de darmen dan een Westers dieet. Veel mensen denken dat we die zogenaamde darmflora meekrijgen bij onze geboorte, en dat die vervolgens stabiel blijft. Maar de darmflora lijkt juist flexibel en kan in een paar weken tijd veranderen.’

Tanzanianen op het platteland eten traditioneel vooral plantaardig voedsel met veel vezels en gefermenteerde producten. ‘Een belangrijke maaltijd is ugali, een pap gemaakt van mais of gierst’, licht Godfrey Temba toe. Godfrey komt uit Tanzania en werkt als promovendus in de groep van Quirijn. ‘Daarbij eten Tanzanianen op het platteland veel spinazie en andere groenten, volkoren graanproducten en verschillende soorten bonen. Ook bananen staan vaak op het menu, daar brouwen ze zelfs bier van. Vlees eten ze hooguit eens per week.’

Voedzame vliesjes

Wanneer Tanzanianen naar de grote steden trekken, verandert hun eetpatroon. Godfrey: ‘Ze komen dan in contact met Westerse producten, fastfood en veel meer vlees. Maar niet alleen wát ze eten verandert, ook hoe ze het eten klaarmaken. Op het platteland koken de mensen het voedsel, terwijl ze in de steden vaak overschakelen naar frituren. Daarnaast eten ze op het platteland veel onbewerkte granen, terwijl ze in de stad meer bewerkt voedsel kopen, zoals rijst waar de vliesjes van af zijn gehaald. Terwijl daarin juist de meeste gezonde stoffen zitten.’

De gevolgen van de veranderde levensstijl zijn groot. ‘We zien vooral in de steden in Tanzania een snelle toename van welvaartsziekten’, legt Quirijn uit. ‘Vroeger vormden vooral infectieziekten een groot probleem, zoals malaria, HIV en tuberculose. Nu komen daar steeds meer welvaartsziekten bij, zoals suikerziekte type 2, overgewicht, en hart- en vaatziekten. Het vasthouden aan het traditionele dieet gebaseerd op planten remt deze ontwikkeling hopelijk af, want de gezondheidszorg in Afrika kan een epidemie van welvaartsziekten niet aan.’

Nederlanders

Hoe kan het dat een traditioneel Tanzaniaans dieet blijkbaar beschermt tegen overmatige ontsteking? In een studie, gepubliceerd in Nature Immunology, onderzochten Quirijn en Godfrey stoffen in het bloed van Tanzanianen op het platteland en in de stad. Wat bleek? Op het platteland hadden de mensen veel hogere concentraties van zogenaamde flavonoïden in hun bloed. Die concentraties bewogen mee met de seizoenen. Flavonoïden komen veel in planten voor en ze remmen ontsteking. En juist ontsteking speelt een belangrijke rol in het ontstaan van tal van welvaartziekten.

Maar ook de darmflora kan een rol spelen. In een vervolgstudie, gepubliceerd in Nature Communications, keken de onderzoekers naar de darmflora van Tanzanianen op het platteland en in de stad, en naar Nederlanders. Zij zagen grote verschillen in de samenstelling van de darmflora. Sommige bacteriën in de darmen maken stoffen die betrokken zijn bij ontstekingen. De Tanzanianen op het platteland hadden de minste bacteriën die geassocieerd zijn met ontstekingen, en de Nederlanders de meeste. De Tanzanianen in de grote steden zaten daar tussenin, maar dichter bij de Nederlanders.

Gezondheidswinst

Het onderzoek in Tanzania heeft ook waarde voor ons in Nederland. Quirijn: ‘Hier heeft verstedelijking en de verandering in levensstijl al langere tijd geleden plaatsgevonden. Wij doen ons onderzoek in Tanzania in een populatie die juist midden in deze verandering zit, waardoor we nieuwe inzichten krijgen in de rol van levensstijl op gezondheid. Ook bestuderen we welke producten of stoffen het afweersysteem versterken. Flavonoïden kwamen al duidelijk naar voren, waaronder apigenine. Daar willen we meer over weten. Er is de laatste jaren al veel aandacht voor het belang van gezonde voeding, zeker ook in het Radboudumc. Het afweersysteem speelt een belangrijke rol in tal van aandoeningen. Wat mij betreft gaan we in de toekomst nog verder aan de slag met de vraag hoe we het afweersysteem kunnen beïnvloeden met voeding.’

Traditioneel Tanzaniaans recept (4 personen): Ugali en mchicha (maispap en curry met spinazie en pinda’s)

Ingrediënten
500 gram maismeel
900 gram spinazie (gehakt)
2 eetlepels pindakaas
2 tomaten (in stukken)
1 rode ui (in stukken)
2-3 eetlepels currypoeder
1 kop kokosmelk
Snuf zout
Versgemalen zwarte peper

Bereiden
Ugali: breng 1 liter water aan de kook, voeg al roerend het maismeel toe. Kook 10-15 min., roer regelmatig. Het moet stevig worden. Voeg zo nodig meer water toe. Snijd de ugalie of maak er balletjes van.
Mchicha: meng pindakaas en kokosmelk. Verwarm een braadpan en bak de ui, tomaten, zout en currypoeder, tot de uien zacht zijn. Voeg de spinazie toe en verwarm kort mee. Voeg het kokosmengsel toe en mix goed. Verwarm tot het heet is en voeg de peper toe.

Wie is Quirijn de Mast?

Quirijn de Mast is internist-infectioloog bij de afdeling Interne Geneeskunde. Waar hij zich voor 2022 op verheugt? ‘In 2022 promoveert Godfrey en vieren we een jubileum: 25 jaar samenwerking tussen het Radboudumc en het universitaire ziekenhuis in Tanzania, het Kilimanjaro Christian Medical Center (KCMC). Dankzij die intensieve samenwerking kunnen we dit mooie onderzoek doen. Veel om naar uit te kijken, dus!’

Researchprojecten: gezondheidseffecten in beeld

De resultaten beschreven in dit artikel zijn gebaseerd op twee grote projecten. Het Humaan Functioneel Genoom Project is opgezet door collega’s Mihai Netea en Leo Joosten. Het TransMic Project is gefinancierd door de Europese Unie vanuit het Horizon 2020-programma. 
Doel van de studies is te begrijpen welke factoren de functie van het afweersysteem beïnvloeden. Hiervoor bestuderen de onderzoekers verschillende groepen, uit een bepaald gebied of met een specifieke aandoening. Bij het TransMic Project kijken ze specifiek naar de rol van voeding en de darmflora bij mensen in Tanzania en Burkina Faso. In beide projecten analyseren de onderzoekers dna, brengen de darmflora in kaart en meten stoffen in het bloed. Ook isoleren ze afweercellen uit het bloed en kijken in het lab hoe die reageren op ziekteverwekkers. Op deze manier kunnen de onderzoekers gezondheidseffecten in grote groepen vergelijken.

Dit artikel verscheen eerder in Radbode #8 2021.

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen