Psychopatenbrein denkt fundamenteel anders

Nieuws Psychopatenbrein denkt fundamenteel anders

22 oktober 2014

Mensen met psychopathische trekken vertonen basale afwijkingen in het verwerken van sociale informatie. Dit is al in zeer vroege processen te zien, maar ook op latere momenten waar deze informatie gebruikt wordt om gedrag bij te sturen. Ook vertonen zij afwijkingen in toenaderen en vermijden van sociale signalen. Dit blijkt uit het onderzoek van Katinka von Borries van het Radboudumc en de Pompekliniek. Haar inzichten bieden aanknopingspunten voor het verbeteren van TBS-behandelingen. Op 24 oktober promoveert zij in Nijmegen op haar onderzoek.

Bijna iedereen heeft het woord ‘psychopaat’ wel eens gehoord of gebruikt. Vaak denken mensen hierbij aan gevaarlijke criminelen zoals Hannibal Lector in ‘Silence of the lambs’. Forensisch psychiaters definiëren psychopathie als een aandoening waarbij iemand sociaal-emotionele problematiek vertoont zoals kilheid, gebrek aan berouw en afwezigheid van empathie, en antisociale eigenschappen heeft als impulsiviteit, prikkelhonger, parasitaire levensstijl en criminaliteit. Niet iedereen die deze eigenschappen heeft, hoeft echter crimineel gedrag te vertonen.

Is psychopathie te behandelen?

In Nederland heeft ongeveer 20 tot 35 procent van de TBS-patiënten een diagnose psychopathie. Deze patiënten staan erom bekend, dat ze minder goed op de behandeling reageren dan gewenst. Zij lijken weinig te leren van de consequenties van hun gedrag. Het onderzoek van Von Borries is er dan ook op gericht om beter te begrijpen waarom deze patiënten moeilijk zijn te behandelen. Om de kans op recidive zoveel mogelijk te verlagen, moeten patiënten leren zo ‘normaal’ mogelijk te leven. Pas als je weet hoe mensen met psychopathie leren, kun je behandelprogramma’s daarop aanpassen.

Immuun voor agressie

Von Borries onderzocht verschillende manieren van leren bij TBS-patiënten met psychopathie. Zij keek specifiek naar de hersenprocessen die samenhangen met het verwerken van beloning en straf. Zo bleek dat deze patiënten anders omgaan met basale processen als toenadering en verwijdering. Normaal gesproken voelen mensen zich uitgenodigd door mensen met een vrolijk gezicht en niet door iemand met een boos gezicht. Het benaderen van een positief persoon gaat meestal gepaard met een positieve ervaring, terwijl het vermijden van agressie juist moet leiden tot vermijding van een negatieve ervaring. Deze neigingen zijn meetbaar door deelnemers te instrueren om op een computerscherm gepresenteerde gezichten met behulp van een joystick weg te duwen of naar zich toe te trekken. Dit experiment liet zien dat patiënten met psychopathie minder geneigd zijn om boze gezichten van zich af te duwen dan gezonde deelnemers uit de controlegroep.

Overgevoelig voor beloning

Van Borries gebruikte ook beeldvormende technieken, zoals EEG en fMRI om verschillen te vinden bij het verwerken van sociale informatie. Zij vond bij mensen met psychopathie een versterkte reactie in het zogenaamde striatum. Dit breingedeelte is betrokken bij de verwerking van beloningen. Ook het gedrag in afwachting van een beloning valt hieronder. Von Borries: “Je zou kunnen zeggen dat psychopathische hersenen overgevoelig zijn voor een verwachte beloning. We vermoeden dat het verschil tussen criminele en niet-criminele psychopaten is te verklaren doordat deze laatste groep in staat is hun gedrag nog bij te sturen. Criminele psychopaten kunnen dat veel minder. Zij weten misschien wel wat goed en fout is. Ze kunnen er alleen niet naar handelen.”

Verwerken van feedback

Een belangrijk onderdeel van een TBS-behandeling, is dat mensen met psychopathie hun gedrag leren aan te passen op basis van feedback. Von Borries ontdekte dat zij straf op dezelfde manier ervaren als gezonde mensen. Alleen zijn zij niet in staat hun gedrag hier duurzaam op aan te passen. Met andere woorden: ze blijven afhankelijk van straf. Als de straf verdwijnt, hebben zij minder snel in de gaten of ze goed of fout gedrag vertonen. Zij vervallen dan snel weer in hun oude gedrag. Dit geldt overigens niet alleen voor straf. Ook met de verwerking van beloning hebben psychopatische patiënten moeite.

Met de resultaten van het onderzoek van Katinka von Borries zijn TBS behandelingen nog niet gelijk te verbeteren. Zo zal een effectieve behandeling voor iedere patiënt verschillend zijn. Een belangrijke stap is het besef dat iemand met psychopathie wel degelijk kan leren van fouten. Het gaat alleen een stuk langzamer dan bij anderen.