Nieuwe therapie doodt malariamuggen en -parasieten

Nieuws Nieuwe therapie doodt malariamuggen en -parasieten

20 november 2014

Onderzoekers van het Radboudumc hebben een nieuwe combinatietherapie ontwikkeld om de verspreiding van malaria tegen te gaan. Teun Bousema en Guido Bastiaens publiceren vandaag met internationale collega’s een nieuwe oplossing voor dit probleem in het tijdschrift Clinical Infectious Diseases. Zij ontwikkelden een medicijncombinatie die niet alleen de malariaparasiet doodt, maar ook de malariamug.

Mensen raken besmet met malaria door malariamuggen die besmet zijn met een parasiet. Muggen raken besmet met malaria door het bijten van mensen met malaria. Dit laatste, de verspreiding van malaria van mens naar mug, vormt één van de grote uitdagingen van malariabestrijding. Zelfs na behandeling met de best beschikbare malariamedicijnen zijn mensen nog vele dagen in staat nieuwe muggen te besmetten. De Nijmeegse onderzoekers komen nu met een oplossing voor dit probleem. Ze ontwikkelden een nieuwe combinatietherapie die zowel mug als parasiet doodt.

Een week na toediening blijkt een combinatietherapie van het middel ivermectine en standaard anti-malariatherapie nog steeds levensgevaarlijk voor muggen, maar veilig voor de mens. Ivermectine is een anti-parasitair middel dat oorspronkelijk voor veedieren werd ontwikkeld. De Nijmeegse onderzoekers ontdekten per toeval dat het merendeel van de malariamuggen overlijdt kort nadat ze een mens gebeten hebben die de combinatietherapie heeft geslikt. In Burkina Faso voerden ze een onderzoek uit naar het middel. Hieruit blijkt dat de therapie effectief is tegen verschillende Afrikaanse malariamuggen en zo de kans op malariaverspreiding significant kan verminderen.

Een van de belangrijkste infectieziekten wereldwijd

Malaria is een levensbedreigende infectieziekte die wordt veroorzaakt door de Plasmodium parasiet. Ebola eiste in de afgelopen maanden ruim 5170 dodelijke slachtoffers, malaria zorgt iedere drie dagen voor hetzelfde aantal. De malariaparasiet maakt jaarlijks 207 miljoen mensen ziek. In 2012 overleden 627.000 mensen aan de gevolgen van malaria, van wie het merendeel Afrikaanse kinderen jonger dan vijf jaar. De malariaparasiet Plasmodium falciparum veroorzaakt het overgrote deel van deze sterfte. De levenscyclus van de parasiet bestaat uit twee kenmerkende stadia: de aseksuele fase waarin de malariaparasiet zich vermenigvuldigt in de mens en een seksuele fase waarbij muggen besmet kunnen worden.

Voorkomen van malariaverspreiding: de sleutel naar succes

De laatste jaren gaat het de goede kant op met de wereldwijde malariabestrijding. In veel landen neemt de ziektelast af. Deze positieve ontwikkeling is het gevolg van toegenomen financiering van het onderzoek en een beter gebruik van bestaande middelen zoals geïmpregneerde klamboes en malariamedicijnen. Onderzoeker Bastiaens: “Helaas blijkt het onmogelijk om malaria daadwerkelijk uit te roeien met deze bestaande middelen. Het probleem zit in de efficiënte verspreiding van malaria. Een persoon met malaria kan de infectie doorgeven aan meer dan honderd anderen (voor griep en ebola ligt dit getal ergens tussen de 1.5 en 3, voor mazelen rond de 15). Dit vraagt om nieuwe methoden.”

Daarnaast zorgen twee zorgwekkende ontwikkelingen dat de gunstige ontwikkelingen voor malariabestrijding wellicht spoedig voorbij zijn: malariamuggen raken resistent voor de insecticiden die gebruikt worden op klamboes en de eerste malariaparasieten zijn inmiddels resistent tegen de best werkende anti-malariatherapie. Om de overdracht en verspreiding van deze resistente malariaparasieten tegen te gaan, zijn middelen nodig die zich speciaal op de verspreiding van malaria richten. “Zowel voor het uitroeien van malaria als voor het indammen van de verspreiding van medicijnresistentie is onze combinatietherapie van belang. De nieuwe behandeling doodt bovendien muggen op een volledig andere wijze dan de huidige bestrijdingsmiddelen en werkt daardoor ook tegen insecticideresistente muggen”, legt onderzoeker Bousema uit.

Per toeval een nieuw medicijn ontdekt

Het onderzoek in Burkina Faso is het gevolg van een toevalsbevinding in Nederland. Het muggenlaboratorium van het Radboudumc levert geregeld malariamuggen voor dieronderzoek naar malaria. Tijdens een van de experimenten was de sterfte van muggen onverwacht hoog. Bousema: “De enige mogelijke verklaring voor de muggensterfte was het feit dat de proefdieren kort voor het experiment ontwormd waren met ivermectine. Vorig jaar bleek dat ivermectine zowel in proefdieren als in vitro een potente muggendoder is.” Inmiddels is het werkingsmechanisme bekend. Ivermectine verlamt de zenuw- en spiercellen van de malariamug. Bousema en Bastiaens zijn enthousiast over de toekomst. Bousema: “Deze combinatietherapie kan per direct gebruikt worden om de verspreiding van resistente parasieten te voorkomen.”