Kreupele malariaparasiet als nieuw vaccin

Nieuws Kreupele malariaparasiet als nieuw vaccin

21 november 2014

Onderzoekers van het Radboudumc en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) zijn erin geslaagd malariaparasieten genetisch te verzwakken. Daardoor verliezen de parasieten volledig hun ziekmakend vermogen, maar roepen ze wel een volledig beschermende afweerreactie op. Deze resultaten, verkregen in muizen, worden beschreven in het online tijdschrift eLife. “Het experimentele malariavaccin is zo veelbelovend dat we het nu kunnen gaan testen op mensen.”

Malaria

Malaria is een van de meest voorkomende, ernstige infectieziektes ter wereld. Jaarlijks worden er rond de 207 miljoen mensen ziek. Mensen krijgen malaria door malariamuggen die besmet zijn met een parasiet. Muggen raken op hun beurt besmet met malaria door het bijten steken van mensen met malaria. In 2012 overleden 627.000 mensen aan de gevolgen van malaria, van wie het merendeel Afrikaanse kinderen jonger dan vijf jaar. De afgelopen jaren daalde het aantal gevallen door effectief gebruik van geneesmiddelen en geïmpregneerde klamboes. Maar de daling wordt bedreigd doordat de parasieten resistentie ontwikkelen tegen de bestaande medicijnen. “Malariabestrijding is een soort hogedrukspuit waar je met je vinger voortdurend op moet zitten. Laat je even los dan rukt de ziekte onmiddellijk weer op”, legt malariaonderzoeker Robert Sauerwein van het Radboudumc uit. Beschikbaarheid van een effectief vaccin is essentieel om de ziekte volledig onder controle te krijgen en uit te roeien. De Nijmeegse en Leidse onderzoekers denken dat nu in handen te hebben.

Parasietenleven

De malariaparasiet heeft een spannend leven in mens en mug, waarin hij steeds van gedaante verandert. In de speekselklieren van een vrouwtjesmug wachten de parasieten in de vorm van sporozoïeten tot de mug een mens steekt om haar bloedmaal te halen. Dat bloed heeft de mug nodig om haar eitjes te leggen. De sporozoïeten belanden in de bloedbaan en komen in de lever terecht. Hier vermenigvuldigen en rijpen ze totdat er zoveel zijn dat de levercellen barsten en de parasieten weer in de bloedbaan terechtkomen. Daar dringen ze de rode bloedcellen binnen waar de deling en rijping verder gaat. In deze fase ontstaan er mannelijke en vrouwelijke geslachtcellen van de parasiet en wordt de patiënt ziek; hij krijgt koorts en hoofdpijn. Wanneer hij of zij door een mug gestoken wordt, zuigt de mug de geslachtscellen op en vindt er bevruchting plaats in de muggenmaag. Uiteindelijk kruipen de nieuwe parasieten naar de speekselklieren van de mug, klaar voor het infecteren van een volgend slachtoffer.

Volledige immuniteit

De onderzoekers ontwierpen een vaccin op basis van parasieten die genetisch zo veranderd zijn dat ze het ontwikkelingsstadium in de lever niet meer af kunnen maken. Vlak nadat ze de lever zijn binnen gedrongen, sterven ze. Ze komen dus wel in de lever terecht, maar er ontstaan geen ziekmakende bloedstadia. Sauerwein: “De muizen die we deze parasieten gaven, ontwikkelden volledige immuniteit.”

Dat de verzwakte parasieten de lever infecteren is niet schadelijk voor de mens, maar wel cruciaal voor de werking van het vaccin, legt onderzoeker Chris Janse van het LUMC uit. “Zo krijgt het lichaam de tijd om een afweerreactie te starten en op die manier immuun te worden voor de echte malariaparasiet.” Testen met gekweekte menselijke levercellen en in muizen met menselijke levercellen bevestigen de veiligheid van het vaccin. Sauerwein en Janse: “Het vaccin is nu klaar voor de volgende stap: klinische testen in mensen. De eerste initiatieven zijn genomen.”