IJzerverdeling in het lichaam beïnvloedt hart- en vaatziekten

De ijzerverdeling in het lichaam lijkt een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Dat schrijven onderzoekers van het Radboudumc in Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology, het vakblad van The American Heart Association. Moet de IJzerhypothese op de schop?

Vrouwen hebben een wat lager risico op hart- en vaatziekten dan mannen. Dat voordeel verdwijnt na de menopauze, de ‘overgang’ waarin onder andere de menstruatie stopt. Vrouwen lopen dan juist wat meer risico. Onderzoekers en artsen dachten lang dat het verschil in risico’s grotendeels te verklaren was met de ijzerhypothese.

IJzerhypothese

De ijzerhypothese is gestoeld op de menstruatie als verklarende factor. Hoe zit dat precies? Rode bloedcellen bevatten veel ijzer. Vrouwen die menstrueren, verliezen regelmatig bloed en hebben dus minder ijzer in het lichaam dan mannen. Na de overgang stopt die cyclus van bloedverlies, waardoor de ijzerconcentratie in vrouwen toeneemt. IJzer reageert erg gemakkelijk met andere stoffen en veroorzaakt zo schade aan de vaatwand. Hoe meer ijzer, hoe meer vaatschade. Daardoor wordt het risico op hart- en vaatziekten tussen mannen en vrouwen na de menopauze gelijk getrokken.

Kwestie van verdeling

Toch leverde onderzoek de afgelopen decennia verwarrende resultaten op. Soms werd een verband gevonden tussen ijzer en hart- en vaatziekten, soms niet. “Dat komt omdat er waarschijnlijk naar de verkeerde factor is gekeken”, zegt hoogleraar Experimentele Klinische Chemie Dorine Swinkels. “In plaats van het ijzergehalte in het lichaam, moet je de verdeling van het ijzer over het lichaam nemen.” Dat is ook precies wat het team van Dorine Swinkels, genetisch epidemioloog Sita Vermeulen en onderzoeker in opleiding Tessel Galesloot heeft gedaan. Het opmerkelijke resultaat is gepubliceerd in het tijdschrift Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology van The American Heart Association.

Nieuwe risicofactor

Galesloot: “Wij hebben gekeken naar het eiwit hepcidine en de kans op aderverkalking bij mensen die deel uitmaken van de Nijmegen Biomedische Studie, een biobank met de gegevens van 10.000 Nijmegenaren. Bij vrouwen na de menopauze zien we dat een hoge concentratie hepcidine in het bloed die kans duidelijk vergroot. Naast bekende risicofactoren als een hoog cholesterol, obesitas, hoge bloeddruk, diabetes en roken, lijkt ook hepcidine een belangrijke risicofactor. Hoge(re) concentraties hepcidine gaan gepaard met een groter risico op aderverkalking.

Vet stapelen

Waarom is hepcidine een goede voorspeller en de ijzerconcentratie niet? Galesloot: “Hepcidine bepaalt waar het ijzer in het lichaam wordt opgeslagen. Het lichaam heeft twee grote opslagloodsen: de levercellen en de macrofagen, ook wel de vreetcellen van het afweersysteem genoemd. Hepcidine regelt die balans. Bij een laag hepcidine gaat het ijzer vooral naar de lever, bij een hoog hepcidine wordt het vooral in de macrofagen opgeslagen. En niet onbelangrijk: in dat laatste geval krijgen die macrofagen meer ‘zin’ om in de vaatwand te kruipen en daar vetten op te hopen.”

Aanjager van aderverkalking

Volgevreten macrofagen in de vaatwand trekken echter ontstekingscellen aan. Die ontstekingscellen dragen weer bij tot vervetting en verkalking van de vaatwand. Op die manier kan een hoog hepcidine de aderverkalking dus versterken. Vermeulen: “Dat het ook daadwerkelijk zo gaat hebben we in ons onderzoek niet bewezen. Maar dat we het onderliggende biologische proces op deze manier in theorie kunnen verklaren maakt het hele verhaal begrijpelijk en aannemelijk.”

Medicijnontwikkeling

Door de resultaten van het onderzoek lijkt hepcidine niet alleen nuttig voor de diagnostiek. Swinkels: “Mogelijk vormt het op termijn ook een aangrijpingspunt voor een therapie. Veel farmaceutische bedrijven zijn bezig met de ontwikkeling van anti-hepcidine; middelen die het niveau van hepcidine in het bloed verlagen. Op die manier haal je weer ijzer uit de macrofagen, verminder je de ontsteking in de vaten en verlaag je het risico op hart- en vaatziekten. Dat is een fascinerende onderzoeksroute die, onder meer door deze publicatie, voor veel onderzoeksgroepen nu erg interessant begint te worden.”

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen