"Vergelijk appels niet met peren"

Een kwart eeuw geleden nog dachten artsen, dat hart- en vaatziekten bij vrouwen veel minder voorkwamen dan bij mannen. Ondertussen weten we beter. Hart- en vaatziekten zijn bij vrouwen landelijk en wereldwijd zelfs doodsoorzaak nummer één, memoreert hoogleraar vrouwencardiologie prof.dr. Angela Maas in haar oratie. Zij pleit ervoor om binnen de cardiologie voor vrouwen nieuwe diagnostiek en behandelingen te ontwikkelen. We moeten bij vrouwen niet de traditionele, op de klachten van mannen gebaseerde aanpak gebruiken, zegt ze. ‘Je vergelijkt appels met peren.’

Hart- en vaatziekten ontwikkelen en manifesteren zich bij vrouwen anders dan bij mannen. Dat is eigenlijk heel logisch, stelt cardiologe prof.dr. Angela Maas in haar oratie op 17 januari aanstaande. Zij is verbonden aan het UMC St Radboud en de eerste hoogleraar cardiologie voor vrouwen in Nederland. ‘Hart- en vaatziekten ontwikkelen zich in de loop der jaren, en de levensloop van vrouwen verschilt nou eenmaal sterk van die van mannen.’

Dat het zo lang heeft geduurd voordat hart- en vaatziekten bij vrouwen serieus genomen werden, heeft een reden. Vrouwen hebben lang niet altijd de bekende ‘pijn op de borst’ en artsen kunnen weinig beginnen met de ‘vage’ klachten die ze wel hebben, zoals vermoeidheid, weinig energie of benauwdheid. Als een vrouw wel pijn op de borst heeft en doorverwezen wordt, zijn er bij een hartkatheterisatie vaak geen vernauwingen van de kransslagaders te vinden. Bij vrouwen onder de 60 jaar is dat bij bijna 80 procent het geval, blijkt uit Zweedse gegevens.

Kransslagaders

Ondertussen is duidelijk geworden dat bij vrouwen vaak niet zozeer de grote kransslagaders, maar de kleinere vaatjes, waarin de grote kransslagaders zich vertakken, problemen geven. De klachten van vrouwen zijn meestal het gevolg van functiestoornissen van deze kleine kransslagaders en veel minder vaak van vernauwingen. Daarom levert een hartkatheterisatie niets op en krijgen vrouwen nogal eens te horen dat het aan de overgang ligt of aan stress. Een effectieve behandeling ontbreekt.

Op latere leeftijd

Bij vrouwen manifesteren hart- en vaatziekten zich gemiddeld op latere leeftijd dan bij mannen. In de vruchtbare levensjaren maken de eierstokken oestrogenen aan, die een verwijdend en dus gunstig effect hebben op de bloedvaten. Bij het ouder worden neemt de productie van oestrogenen geleidelijk af en verdwijnt de bescherming, die de oestrogenen aan de bloedvaten boden. Gebleken is, dat het geen zin heeft om vrouwen na de overgang nog oestrogenen als medicatie voor te schrijven. Op oudere bloedvaten heeft dat zelfs een averechts effect.

Vergelijk vrouwen onderling

Maas vindt het de hoogste tijd, dat cardiologen stoppen met het vergelijken van mannen en vrouwen. ‘Je vergelijkt appels met peren,’ zegt ze in haar oratie. ‘Het is veel verstandiger om vrouwen onderling te vergelijken. Zijn er factoren, die maken dat de ene vrouw een hoger risico heeft om hart- en vaatziekten te ontwikkelen dan de andere?’

Er komen steeds meer aanwijzingen dat deze factoren inderdaad bestaan. Zo heeft bijvoorbeeld een vrouw die een gecompliceerde zwangerschap heeft doorgemaakt, met hoge bloeddruk of zwangerschapsvergiftiging, een verhoogd risico op hart- en vaatziekten op latere leeftijd. De verstoorde processen tijdens een risicozwangerschap lijken sterk op het latere proces van aderverkalking. Ook menstruatiestoornissen en problemen met vruchtbaarheid of de overgang zijn bij vrouwen risicofactoren voor latere hart- en vaatziekten.

In de Amerikaanse richtlijnen zijn reumatische en auto-immuunziekten erkend als risicofactor voor hart- en vaatziekten. Tweederde van de reumapatiënten is vrouw. Over het achterliggende verband tussen deze ziekten is nog weinig bekend. ‘Een grote uitdaging voor samenwerking tussen de verschillende specialismen’, aldus Maas.

Ook vrouwen die behandeld zijn voor borstkanker hebben een verhoogd risico. De behandelingen met bestraling, chemotherapie en groeiremmers kunnen de functie van de hartspier aantasten, met mogelijk hartfalen als gevolg. Schrijnend is, dat vrouwen die genezen zijn van borstkanker, daar dus een slecht hart aan kunnen overhouden.

Gevolgen van onderbehandeling

De onderbehandeling van hart- en vaatziekten bij vrouwen heeft verstrekkende gevolgen, zegt Maas. ‘In onze verpleeghuizen wonen veel meer vrouwen dan mannen. Velen van hen zijn in hun jongere jaren door artsen niet serieus genomen. Hun hartklachten werden onder de tafel geveegd en mede daardoor hebben ze nu een zeer slechte levenskwaliteit. Ik hoop eraan bij te dragen dat we dit in de toekomst kunnen verbeteren, door bijtijds hartproblemen bij vrouwen te herkennen en te behandelen.’

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen