Hersenen vertonen nog steeds afwijkingen na een depressie

Mensen die een depressie hebben gehad, onthouden positieve informatie minder goed dan gezonde personen. Negatieve informatie onthouden ze juist beter. Ook na herstel vertonen de hersenen van voormalig depressieven nog afwijkingen, zowel in de amygdala (het emotiegebied) als in de prefrontale cortex. Dat ontdekte Jennifer Fee Arnold tijdens haar promotieonderzoek aan het UMC St Radboud, waarop zij op 21 maart promoveert. De kans op terugval na een depressie is zo’n 30 procent en na drie depressies zelfs 90 procent. Positiviteitstraining kan mogelijk helpen om de kans op terugval te verkleinen.

6 procent krijgt een depressie

Elk jaar krijgt 6 procent van de Nederlandse bevolking last van een depressie. Het is daarmee een van de meest voorkomende psychiatrische aandoeningen. De kans om een depressie te ontwikkelen is best groot, vertelt Jennifer Fee Arnold, PhD bij het UMC St Radboud. “Als vrouw heb je zo’n 23 procent kans om ooit in je leven een depressie te krijgen en als man rond de 13 procent. Na een depressie is de kans op terugval zo’n 30 procent, na een tweede depressie 75 procent en na een derde zelfs 90 procent! Goede therapie is daarom erg belangrijk.”

Neiging om positieve informatie te vergeten

Een depressie gaat vaak gepaard met verstoringen in de manier waarop mensen hun emoties en motivaties ervaren. Ook treden er vaak cognitieve problemen op, vooral in het geheugen. Mensen die ooit depressief zijn geweest, hebben nog steeds problemen bij het verwerken van positieve informatie, ontdekte Arnold tijdens haar promotieonderzoek. “Voormalig depressieven moeten meer moeite doen om positieve informatie goed op te nemen. Daardoor komen ze in een vicieuze cirkel terecht.”



Dat mensen informatie gemakkelijker onthouden als die overeenkomt met hun stemming, is niet nieuw. Dit verschijnsel staat in de wetenschap bekend als ‘stemmingscongruentie’. Als je opgewekt bent of vrolijk, is het makkelijker om positieve informatie te onthouden. Ben je boos of somber, dan geldt dat juist voor negatieve informatie. “Op vakantie komen vaak mooie en leuke herinneringen naar boven, maar als je wordt afgewezen voor een baan, herinner je je makkelijker de andere keren dat dingen niet zijn gelukt. Het hangt natuurlijk ook af van iemands karakter; voor pessimistische mensen geldt dit nog sterker.”



Stemmingscongruentie zou wel eens een rol kunnen spelen bij depressies, vermoedde de promovenda. “Als mensen depressief zijn, onthouden ze makkelijker negatieve informatie dan positieve. Dat zou wel eens de oorzaak kunnen zijn dat een depressie langer stand houdt, of dat mensen sneller een terugval krijgen.”

Emotionele woorden afmaken

Om het bewuste en onbewuste emotionele woordgeheugen te testen, deed Arnold gedragsonderzoek en hersenonderzoek bij gezonde proefpersonen en bij voormalig depressieve patiënten. Het hersenonderzoek bestond uit functional magnetic resonance imaging (fMRI), waarbij hersenscans werden gemaakt terwijl proefpersonen een bepaalde taak uitvoerden in de MRI-scanner.



In gedragsonderzoek liet ze gezonde vrouwen woordfragmenten afmaken, terwijl zij in een neutrale stemming verkeerden of in een vrolijke dan wel sombere stemming waren gebracht door het zien van bepaalde videofragmenten. Voor een negatieve stemming keken deelnemers naar fragmenten uit de Holocaust-film Sophie’s Choice, voor een vrolijke stemming naar fragmenten uit Happy Feet. Tijdens het experiment bood zij hun fragmenten aan van negatieve, positieve of neutrale woorden, die proefpersonen moesten afmaken.



Negatieve woorden waren bijvoorbeeld ‘massamoord’, ‘mishandeling’, ‘zelfmoord’, ‘kanker’ of ‘doodsangst’. Positieve items waren ‘liefde’, ‘vriendschap’, ‘glimlach’, ‘vakantie’ en ‘levensvreugde’ en als neutraal golden ‘paddestoel’, ‘methode’, ‘schoenmaat’, ‘wijsvinger’, of ‘werktuig’. Als proefpersonen in een neutrale stemming waren, maakten zij fragmenten van emotionele woorden vaker correct af dan fragmenten van neutrale woorden. “De emotionele lading van woorden heeft dus invloed op de verwerking ervan”, zegt Arnold. Tijdens een sombere stemming bleek het voor deelnemers gemakkelijker om negatieve woorden te verwerken. Verrassend genoeg viel dit voordeel weg als mensen vrolijk waren; positieve woorden werden dan minder vaak correct afgemaakt dan neutrale woorden.

Veranderingen in de hersenstructuur

Vervolgens liet Arnold gezonde en voormalig depressieve proefpersonen een vrije herinneringstaak uitvoeren in de MRI-scanner. Daarbij moesten ze aangeven welke woorden ze zich konden herinneren van een lijst met emotionele woorden die ze eerder hadden gezien. Ook hier waren deelnemers vooraf in een vrolijke of sombere stemming gebracht. Verrassend was dat de fMRI-resultaten van de gezonde deelnemers lieten zien dat verschillende prefrontale hersengebieden een rol spelen bij het onthouden van emotionele informatie, afhankelijk van of de lading wel of niet overeenkomst met de stemming van de proefpersoon. “Bij voormalig depressieve patiënten is het fronto-limbische circuit meer actief tijdens het leren van positieve emotionele informatie dan bij mensen die geen depressie hebben gehad. Door deze verhoogde activiteit hebben zij mogelijk meer moeite om positieve informatie te onthouden dan gezonde deelnemers.”



Ook in de structuur van de hersenen vond zij nog veranderingen. “Zo zagen we in de medial prefrontal cortex en de amygdala, het emotiegebied in de hersenen, afwijkingen in de microstructuur. Tijdens een depressie is de amygdala vergroot en hyperactief. Wij vonden daarvan nog steeds tekenen. De volumes waren niet afwijkend van gezonde proefpersonen, maar er waren nog wel functionele afwijkingen in de microstructuur.”

Hardnekkiger dan verwacht

Dat proefpersonen in de herstelfase meer moeite hebben met de verwerking van positieve informatie, verraste de onderzoekers. Vooral dat dit zich niet zozeer uit in gedrag, maar wel in de activering van de hersenen. Depressie blijkt inderdaad hardnekkig. Arnold bepleit dan ook een nieuwe aanpak in de behandeling. “Je zou het hersengebied dat verantwoordelijk is voor het verwerken van positieve emoties kunnen stimuleren, bijvoorbeeld door positiviteitstrainingen. Hopelijk kunnen we daarmee de vicieuze cirkel doorbreken en de kans op terugval verminderen. We hopen daarom dat onze resultaten worden opgepakt.”

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen