Chromosomen verrichten hels karwei

(24-01)

Een opmerkelijke vorm van samenwerking heeft deze week geleid tot een on line publicatie van het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Nature Genetics. Dr. Peter de Boer, senior onderzoeker bij Verloskunde en Gynaecologie, voegt een intrigerend stukje kennis toe aan wat er wetenschappelijk bekend is over de meiose, de celdeling die voorafgaat aan de vorming van geslachtscellen. Hij maakt daarbij gebruik van een antilichaam, dat voortkomt uit het onderzoek naar de auto-immuunziekte SLE van het Laboratorium Nierziekten.

Sex body

Het onderzoek van De Boer en zijn medewerkers Godfried van der Heijden en Alwin Derijck richt zich op de zaadcel. Het uiteindelijke doel is om meer te weten te komen over mannelijke (on)vruchtbaarheid. Mannelijke lichaamscellen hebben zowel een vrouwelijk X- als een mannelijk Y-chromosoom, naast de 44 niet-geslachtsgebonden chromosomen; de zaadcellen hebben uiteindelijk óf een X-, óf een Y-chromosoom. Tijdens de meiose, de celdeling die aan de vorming van zaadcellen voorafgaat, vormen de 44 chromosomen 22 homologe koppels. De grotendeels niet-homologe geslachtschromosomen vormen ook een koppel, zij worden echter apart gehouden van de rest en vormen het zogenaamde sex body. De chromosomen bestaan uit lange DNA-snoeren, opgerold rondom eiwitballetjes, de nucleosomen.

Niet passief

Lange tijd is gedacht dat de chromosomen dicht op elkaar gepakt passief wachten tot de meiose voorbij is. Het werk van de Boer laat zien dat dit maar ten dele waar is. Wat betreft het aflezen van genen (transcriptie) heerst er inderdaad complete rust. Nieuw en verrassend is, dat er volop een andere activiteit plaatsvindt. De geslachtschrochromosomen blijken namelijk tijdens de meiose volledig van nieuwe nucleosomen te worden voorzien. Dit komt neer op afbraak en opbouw van een kleine drie miljoen nucleosomen, een hels karwei dat de verbeelding tart. Wat aan dit fenomeen ten grondslag ligt is niet duidelijk, maar de Boer vermoedt dat het nodig is voor het uitschakelen van de transcriptie en voor het in gereedheid brengen van de geslachtschromosomen voor het vervolgtraject.

Celdood

De ziekte SLE is één van de speerpunten van het onderzoek van de afdeling Nierziekten. Bij deze ziekte worden celresten van dode cellen, waaronder nucleosomen, onvoldoende opgeruimd. Deze komen in het bloed terecht. Het immuunsysteem valt de celresten aan, wat leidt tot de vorming van antilichamen tegen onder andere de nucleosomen.

Via een samenwerking met moleculair bioloog dr. Johan van der Vlag van het Laboratorium Nierziekten kon De Boer beschikken over antilichamen van muizen met SLE. Zij lagen aan de basis van zijn ontdekking over de geslachtschromosomen tijdens de meiose. 



Lees meer



VANDAAG IN DE MEDIA

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen