Een vaccin tegen bloedkanker

22 november 2017

Een allogene stamceltransplantatie is voor patiënten met bloedkanker een potentieel levensreddende behandeling. Hierbij krijgt een patiënt als het ware een nieuw afweersysteem. Toch komt de ziekte soms terug, of er ontstaat een afstotingsreactie tegen lichaamseigen cellen. Mieke Roeven van het Radboudumc ontwikkelde verschillende nieuwe, veilige behandelingen, waaronder een vaccin, om dit te voorkomen. 24 november promoveert ze op haar onderzoek.

Acht procent van de mensen met kanker heeft een vorm van bloedkanker, zoals acute leukemie of een lymfoom. Jaarlijks krijgen in Nederland 5600 patiënten de diagnose. Vaak biedt allogene stamceltransplantatie (allo-SCT) de enige kans op genezing. Hierbij krijgen patiënten eerst chemo- en/of bestraling waardoor het eigen afweersysteem wordt uitgeschakeld. Ook vernietigt deze voorbehandeling (een deel) van de bloedvormende cellen, waaronder dus ook de tumorcellen. Vervolgens krijgt de patiënt stamcellen van een donor die uitgroeien tot een nieuw afweersysteem, dat de overgebleven tumorcellen aanvalt.
 
Vaccin
Helaas komt de ziekte bij veel mensen terug en daarnaast kan het donorafweersysteem zich tegen gezonde weefsels van de patiënt keren. Roeven onderzocht daarom het effect van dendritische celvaccinatie na een allo-SCT. Hierbij worden bepaalde afweercellen, monocyten, uit het bloed van de stamceldonor gehaald. Deze worden in het lab uitgerijpt tot dendritische cellen. Vervolgens worden ze voorzien van bepaalde eiwitten die op de tumorcellen van de patiënt voorkomen. Terug in het bloed van de patiënt zullen de dendritische cellen de eiwitten presenteren aan andere cellen van het immuunsysteem, die vervolgens de resterende tumorcellen opruimen. Roeven vaccineerde negen patiënten en zag dat de vaccins weinig bijwerkingen gaven. Geen van de patiënten ontwikkelde een afstotingsreactie tegen lichaamseigen cellen. Helaas leverde het vaccin nog geen genezing op. Waarschijnlijk komt dat omdat de werking van het vaccin naar verloop van tijd uitdooft, omdat de dendritische cellen hun werking verliezen. Daarom verbeterde Roeven het vaccin door bepaalde eiwitten die normaal gesproken voor een verminderde werking zorgen, uit te schakelen. “Momenteel wordt de werking van dit nieuwe vaccin in het Radboudumc getest”, zegt Roeven.
 
Natural Killer cellen
Roeven keek ook naar de mogelijkheid om natural killer (NK) cellen in te zetten bij de behandeling van bloedkanker. Behandeling met NK-cellen kan een aanvulling vormen op allo-SCT. Het is nog geen reguliere therapie, maar de mogelijkheden zijn in diverse studies onderzocht. NK-cellen zijn onderdeel van het aangeboren immuunsysteem en kunnen tumorcellen aanvallen zonder een omgekeerde afstoting te veroorzaken. In eerdere studies werden  NK-cellen uit het bloed van donoren gehaald. Nadeel hiervan is dat er zo maar weinig NK-cellen verkregen worden en dat er ook andere afweercellen bij kunnen zitten die omgekeerde afstoting kunnen veroorzaken. Roeven ontwikkelde daarom een methode waarmee grote aantallen NK-cellen gekweekt kunnen worden uit stamcellen van de donor, waardoor er geen andere afweercellen bij zitten. Eerder onderzoek in het Radboudumc liet al zien dat ook uit navelstrengbloedstamcellen grote hoeveelheden NK-cellen gekweekt kunnen worden. Roeven toonde in een kleine patiëntengroep, die niet in aanmerking kwamen voor allo-SCT, aan dat deze NK-cellen veilig gegeven kunnen worden en dat bij een deel van de patiënten de restziekte (laatste overgebleven tumorcellen) verdween. Dat effect hield zes maanden aan maar uiteindelijk kwamen de tumorcellen weer terug. Inmiddels is de therapie verbeterd en wordt deze in nieuwe studies onderzocht.

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Radboudumc Centrum voor Oncologie Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen